Ծանոթանում եմ Եղիշե Չարենցի տուն-թանգարանում պահվող պոետի անձնական գրադարանի գրքերի հավաքածուին։ Բնականաբար, ինձ հետաքրքրում են Չարենցին նվիրաբերված` Իսահակյանի գրքերը։ Դրանք չորսն են, չորսից երեքը Իսահակյանը նվիրել է Չարենցին Վենետիկում, երբ Չարենցը 1925 թ. գարնանը մոտ մեկ ամիս ապրեց Վենետիկում, եւ նրանք համարյա ամեն օր հանդիպում էին։
Իսահակյանի վտարանդիության շրջանում Հայաստանում եւ Կովկասում շատ վաղուց նրա երկերից ոչինչ չէին տպում։ Նրա վերջին գիրքը Թիֆլիսում 1908 թ. հրատարակված «Երգեր ու վերքեր» բանաստեղծությունների ժողովածուն էր։ Այնպես որ, երբ նրանք Վենետիկում հանդիպում են, մոտիկից ծանոթանում, Իսահակյանը որոշում է Չարենցին նվիրել վերջին շրջանում արտասահմանում իրենից տպագրված գրքերը, որոնք Չարենցը, բնականաբար, չէր կարող ունենալ Խորհրդային Հայաստանում։
Որոնք էին այդ գրքերը.
«Հայրենի աղբյուրից» (բանաստեղծություններ), Բոստոն, 1920, (122 էջ),
«Արձակ էջեր», Կ. Պոլիս, 1922 թ. (120 էջ),
«Աշնան ծաղիկներ» (բանաստեղծություններ), Վենետիկ, Ս. Ղազար, 1922 թ. (71 էջ):
Հետաքրքիր է, որ բոլոր երեք գրքերը Իսահակյանը նվիրել է Վենետիկում, նույն օրը՝ 1925 թվի մարտի 4-ին։ Եվ երեք գրքերի վրա նույն ընծայագիրն է. «Սիրելի Եղիշե Չարենցին Ավ. Իսահակյանից»։
Բայց կա եւ չորրորդ գիրքը, որն Իսահակյանը նվիրել է Չարենցին հինգ տարի անց՝ Երեւանում։ Նրանց ընկերությունն արդեն հինգ տարիների փորձություն էր անցել, եւ Իսահակյանը ճանաչել էր Չարենցին շատ ավելի լավ։ Ճանաչել եւ կարդացել։
Այդ գիրքը մոտ 22 տարի ընդմիջումից հետո Իսահակյանի հայրենիքում տպագրված անդրանիկ գիրքն էր.
Ավետիք Իսահակյան. «Երկերի ժողովածու» (բանաստեղծություններ), Երեւան, 1930 թ. (305 էջ)։
Գիրքը ձեւավորված էր շատ գեղեցիկ. կազմին՝ Մարտիրոս Սարյանի հեղինակային տառաձեւով արված գրքի վերնագիրն է՝ «Ավ. Իսահակյան. Բանաստեղծություններ», ապա Արագած լեռը պատկերող մի վեհաշուք ջրաներկ բնանկար, որն ասես խորհրդանշում է Իսահակյանի պոետիկական աշխարհը։ Ապա տեղադրված էին նաեւ Իսահակյանի երկու դիմանկարները. առաջինը՝ գործ՝ Փանոս Թերլեմեզյանի, երկրորդը՝ Մարտիրոս Սարյանի։
Չարենցին ուղղված էր հետեւյալ ընծայագիրը՝ բանաստեղծին տված Իսահակյանի գնահատականի ապոթեոզը. «Անզուգական Եղիշե Չարենցին, անկեղծ սիրող ընկերին, էպոխայի առաջին բանաստեղծին սիրով եւ լավ հուշերով Ավ. Իսահակյանից, 15. II. 1930, Երեւան»։
Երեւանում հենց նոր տպագրված այս գիրքը առաջիններից մեկը Իսահակյանը նվիրում է Չարենցին, իսկ մեկ շաբաթ անց մեկնում Փարիզ։ Նրանց հաջորդ հանդիպումը պետք է լիներ մի դժնդակ ժամանակ՝ 1936 թ. դեկտեմբերին։
Ավիկ ԻՍԱՀԱԿՅԱՆ
2022 թ., 30 մարտի, Երեւան
