Էլեկտրաէներգիայի թվայնացումը լուրջ խնդիր է: Թվայնացում չի նշանակում միայն հսկայական քանակությամբ տվյալների հետ աշխատելու ունակություն: Թվային էլեկտրաէներգիայի արդյունաբերություն կազմակերպելու համար բավարար չէ միայն դրանում ներկառուցված թվային տարրերով սարքավորումներ տեղադրելը։
Թվայնացումը էներգահամակարգերի շահագործման կառավարման նոր ձեւաչափ է, որն ապահովում է տեխնոլոգիական եւ բիզնես գործընթացների օպտիմալացումը վառելիքաէներգետիկ համալիրի նպատակային վիճակին հասնելու համար: Այսօր աշխարհում թվայնացման գործընթացներ են իրականացվում, որոնցում անհրաժեշտ են լուծումների ճկունության բարձրացում եւ ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործում: Ռուսաստանի էլեկտրաէներգետիկ արդյունաբերությունում եւ այլ ոլորտներում կենտրոնացած են ընկերությունների արտադրողականության բարձրացման վրա։ Տեխնոլոգիական առաջընթացն անհնար է առանց հուսալի եւ կայացած թվային տեխնոլոգիաների, քանի որ դրանք արժեքավոր մրցակցային առավելություններ են տալիս։
Էլեկտրաէներգիայի ոլորտում թվայնացման հիմնական արդյունքները կլինեն՝ արդյունավետության բարձրացում, գնի նվազեցում, սպառողների էներգամատակարարման որակի բարելավում, նոր կարիքների բավարարում` առանց գների նկատելի աճի, բաժանորդներին հնարավորինս մոտ նոր ինտելեկտուալ էկոհամակարգերի ստեղծում, ամուր հիմքերի ստեղծում ներքին վառելիքաէներգետիկ համալիրի եւ տնտեսության հարակից ոլորտների հետագա զարգացման համար:
«Թվային էներգիա» հասկացությունն անքակտելիորեն կապված է ոչ միայն էներգիա արտադրող օբյեկտների արդիականացման հետ։ Խոսքը թվային էլեկտրակայաններիմասին է (իրական կայանների թվային նմանակները, որոնք միավորում են մի քանի օբյեկտներ համակարգում), հեռահար սպասարկում՝ օգտագործելով հսկայական տվյալներ, խելացի գազային տուրբիններ եւ նույնիսկ թվային դաշտեր։
Նրանցից մեկն արդեն գործում է Ռուսաստանում։ Տեղեկատվական նոր համակարգը «Ռոսնեֆտի» մասնագետների կողմից շահագործման է հանձնվել 2019 թ. մայիսին։ «Ցիֆրովոե» հանքավայրի փորձնական շահագործումն իրականացվում է Բաշկիրիայի Իլիսեւսկի հանքավայրի բազայի վրա։ Նավթային արդյունաբերության մեջ «թվեր» օգտագործող տեխնոլոգիական լուծումն առաջին անգամ է կիրառվում։ Հատկանշական է, որ այն ընդգրկում է բոլոր հիմնական գործընթացները: Մասնագետները թվայնացրել են հիմնական արտադրական օբյեկտները, այդ թվում՝ էներգետիկ օբյեկտները։
Փորձագետների կարծիքով՝ Իլիսեւսկու դաշտում նորարարական թվային տեխնոլոգիաների ներդրումը կբարելավի արտադրության արդյունավետությունը եւ կօգնի հասնել զգալի տնտեսական արդյունքի։ Մասնավորապես` հեռակառավարվող օբյեկտների թվի 60 տոկոս աճ. նավթի արդյունահանման գործընթացի էներգաարդյունավետությունը կբարձրանա 5 տոկոսով:
Մոտ ապագայում թվային լուծումների բացակայությունը կդիտարկվի որպես լուրջ թերություն։ Միայն նրանք, ովքեր ակտիվորեն անցնում են թվայինի, կկարողանան գոյատեւել կոշտ մրցակցության պայմաններում: Թվային վերափոխումը ենթադրում է առաջադեմ սարքավորումների տեղադրում էլեկտրացանցային ենթակառուցվածքային օբյեկտներում եւ միասնական լիովին ավտոմատացված կառավարման համակարգի ստեղծում, որը նախատեսում է ցանցի շահագործման մեկ մակարդակ գոյություն ունեցող երեքի փոխարեն: Միաժամանակ զգալիորեն կբարձրանա որոշումների կայացման արագությունը, եւ անձնակազմը կներգրավվի միայն ավելի խոր վերլուծության դեպքում։
Կարճաժամկետ հեռանկարում թվային փոխակերպումը կարող է տարեկան 4 տոկոսով ավելացնել արտադրող եւ բաշխող ընկերությունների եկամուտները։ Եկամտի հիմնական աճն ապահովում են ներկայումս չվերլուծված տվյալների օգտագործումը, աշխատանքային գործընթացների ավտոմատացումը։ Առաջիկա տարիների ընթացքում էլեկտրաէներգիայի արդյունաբերության արժեշղթան ապակենտրոնացված կլինի, իսկ ապրանքների եւ ծառայությունների ցանկը զգալիորեն կավելանա։ Երկարաժամկետ հեռանկարում փորձագետները կանխատեսում են անհատականացված լուծումների ի հայտ գալը եւ առկա արտադրանքը այլ ճյուղերի արտադրանքների հետ համատեղելու հնարավորությունը:
Երկրին անհրաժեշտ են ժամանակակից թվային լուծումներ, որոնք լիովին համապատասխանում են տնտեսական եւ բնապահպանական չափանիշներին: Թվայնացումը հնարավորություն է տալիս ստեղծել տարբեր չափերի բաշխված էներգետիկ համակարգեր: Նրանք կարող են միավորել մի քանի էլեկտրակայաններ կամ ստեղծել ընդարձակ ցանց հարյուրավոր եւ նույնիսկ հազարավոր էներգիա արտադրող օբյեկտներով, որոնք ստեղծվել են վերականգնվող էներգիայի տեխնոլոգիայի միջոցով:
Հայաստանը համաշխարհային տնտեսության մաս է: Հետեւաբար, տեխնոլոգիական գործընթացների նորացումը հնարավորություն կտա խթանել էներգետիկ ոլորտի զարգացումը: Այնուամենայնիվ, կարեւոր է հասկանալ, որ թվային հեղափոխությունն իրական մարտահրավեր է էներգետիկ ընկերությունների համար։
Էլեկտրաէներգիա սպառողներն ավելի են ուշադրություն դարձնում նոր տեխնոլոգիաներին, որոնք կօգնեն խնայել էլեկտրաէներգիան: Արդյունաբերական ձեռնարկությունները չեն ձգտում միանալ միասնական էներգետիկ համակարգին, քանի որ այն երկար է եւ ծախսատար։ Որպեսզի սպառողները ցանկանան նորից էներգիա սպառել մեկ ցանցից, էներգետիկ ընկերությունները պետք է բարելավեն էներգաարդյունավետությունը: Սա նշանակում է, որ նրանք պետք է ոչ միայն օպտիմիզացնեն աշխատանքային հոսքերը, այլեւ թվայինը ներմուծեն էլեկտրաէներգիայի արտադրության, փոխանցման եւ բաշխման գործընթացում:
Մեր երկրում նույնպես անհրաժեշտ է անել այնպես, որ ողջամիտ ժամկետում էներգետիկայի բնագավառում գործընթացները լինենամբողջովին թվային կառավարվող ինչպես արտադրության, այնպես էլ սպառման հատվածում՝ խելացի սպառման համակարգեր հայեցակարգի կիրառման միջոցով։ Անհրաժեշտ է ուսուցման ծրագրերում լայնորեն ընդգրկել թվային էներգետիկայի զարգացման հնարավորությունները, հրատարակել դասագրքեր եւ հասնել ցանկալի արդյունքի: Միջազգային փորձի ուսումնասիրությունը նույնպես կարեւոր է:
Ստեփան ՊԱՊԻԿՅԱՆ
Հայկական էներգետիկական ակադեմիայի հիմնադիր նախագահ, Ռուսաստանի բնագիտության ակադեմիայի պրոֆեսոր
