Ֆուտբոլի լեզուն մեզ շատ է հուզում

Սկսենք դրվատանքից: «Ֆուտբոլի լեզուն» վերջին շրջանում ակնհայտորեն դարձել է ավելի ականջահաճո: Թեպետ ոճականորեն երբեմն փոքր-ինչ աններդաշնակ է հնչում, սակայն գոնե տողերիս հեղինակի համար իսկապես հաճելի է մեր հաղորդավար-մեկնաբանների վերջին նախաձեռնությունը: Նկատի ունեմ եթերի հարստացումը «ակնապարար ֆուտբոլ», «ակնահաճո խաղ», «վեհաշուք փոխանցում», «փառահեղ հարված» եւ այսօրինակ շքեղ արտահայտություններով:

Ակնհայտ է, մեծարգո՛ մեկնաբաններ, որ դուք ջանում եք նաեւ հայոց ոսկեղենիկով հաճույք պատճառել մեզ՝ ակնդիրներիս եւ ունկդիրներիս: Դրա համար էլ բառարաններ եք պեղում եւ շրջանառության մեջ դնում հայոց գանձերը (զարմանալի է, սակայն, որ ծանոթներիցս ոչ մեկը չի նկատել ձեր լեզվական նորամուծությունը): Փա˜ռք ու պատիվ ձեզ:

Լավ է նաեւ, որ հրաժարվեցիք վերջերս ձեր իսկ ապօրինաբար տարածած «լատերալ» (lateral) բառի գործածությունից եւ վերադարձել եք հայերեն «եզրային»-ին. ապրե՛ք, ինքներդ զգացիք, չէ՞, որ անիմաստ եւ զավեշտական էր հայերենի նման «զարդարումը»:

Իսկ հիմա դառը հաբը (այն էլ մի քանիսը): Հարգելինե՛րս, մի՞թե հայերենն այնքան խեղճ է, որ ճարահատյալ (կամ թիթիզանալու համար) գործածում եք «սեյվ» (save) անգլերեն բառը:  «Սեյվ արեց»-ի փոխարեն հնարավո՞ր չէ ասել «փրկեց»: Կամ՝ «որսաց», «բռնեց», «հետ մղեց», «կասեցրեց» գնդակը, «տիրացավ գնդակին», «չեզոքացրեց վտանգը», «խափանեց գրոհը» եւ այլն: Ոչ թե «քանի սեյվ արեց», այլ «քանիցս փրկեց»: Ի՞նչը փրկեց. դարպասը, իհարկե: Մեկ-մեկ ասում եք, չէ՞, «անառիկ պահեց դարպասը»:

Իսկ ո՞վ այդպես վարվեց. իհարկե, դարպասապահը, ոչ թե «goalkeeper»-ը: Եվ որքան այս վերջինն է խորթ, եւ չեք գործածում, նույնքան էլ մերժելի պիտի լինի սրա լծակից «սեյվը»:

Անգլերեն «pressing»-ը գործածվում է «ճնշում» իմաստով (թեեւ ստույգը «շտապ», «հրատապ» նշանակությունն է, այսինքն՝ դա ածական է, ոչ թե գոյական): Ուրեմն, այդպես էլ ասենք՝ «ճնշում են» հակառակորդին (դիմավորում են նրա իսկ կիսադաշտում կամ տուգանային հրապարակի մերձակայքում):

Անցնենք համագործածական լեզվին:

Ինչո՞ւ ասենք «այս պահի դրությամբ»՝ ծանրացնելով խոսքը, եթե կա պարզ ձեւը՝ «այս պահին»: Եղա՞վ իմաստային որեւէ կորուստ: Ո՛չ, իհարկե: Նմանապես «աշխարհի գործող չեմպիոն» բառակապակցության մեջ «գործող» ածականն անհիմն հավելուրդայնության օրինակ է:

«Այսինչը թույլ տվեց խաղի կանոնների խախտում». սա շատ խորքային ռուսաբանություն է. ասենք պարզորեն՝ «Այսինչը խախտեց խաղի կանոնները»:

«Հարվածը չստացվեց», «գրոհը չստացվեց», «հարվածը բարձր ստացվեց», «հիանալի հակագրոհ կարող էր ստացվել», «կարծում եմ, ստացվեց առաջին կեսը», «չստացվեց համագործակցությունը» եւ այլն: Հայերեն «ստացվում» է պատասխան, լուր, հեռագիր, արձագանք եւ այլն: Հիշատակված օրինակները կարող ենք շտկել՝ «հարվածն անհաջող էր», «գրոհը ձախողվեց»,  «հիանալի հակագրոհ կարող էր լինել», «կարծում եմ, առաջին կեսը հաջողված էր», «համագործակցությունը չկայացավ»: Ոչ թե «ամեն ինչ ստացվեց այնպես, ինչպես ստացվեց», այլ «ամեն ինչ եղավ այնպես, ինչպես եղավ»:

Այստեղ իմաստային նրբություն կա. «փոխանցումը չստացվեց» կարող է գործածվել, եթե դրա հասցեատեր ֆուտբոլիստը չի կարողանում կասեցնել գնդակը, պատշաճ կերպով ընդունել փոխանցումը (այսինքն՝ գործողությունը տրամաբանական ավարտին չի հասնում), սակայն եթե մեղավորը փոխանցողն էր՝ իր անհաջող հարվածով (շատ բարձր, ուժեղ կամ թույլ եւ այլն), ուրեմն՝ արդեն «փոխանցումն անհաջող էր»:

Ճիշտ բառը՝ ճիշտ տեղում: Ճիշտ մեկնաբանությունները ճշտորեն ձեւակերպենք:

Արդ, հարգամեծա՛ր մեկնաբաններ: Դուք օգնում եք մեզ ավելի խոր հասկանալու մեր սիրելի խաղի նրբությունները: Բայց դուք նաեւ բացառիկ հնարավորություն ունեք ձեր հսկայական լսարանին մղել խորացնելու սեփական լեզվիմացությունը, հպարտությամբ ըմբոշխնելու հայոց աստվածային լեզվի հնչյունները, առավել պատասխանատվությամբ եւ գորովանքով վերաբերվելու մեր անըստգյուտ հարստությանը:

Վալերի ՄԻՐԶՈՅԱՆ