1918 թ. մայիսյան հերոսամարտերից` Սարդարապատից, Բաշ Ապարանից, Ղարաքիլիսայից հետո ծնունդ առավ Հայաստանի Առաջին հանրապետությունը: Հայ ժողովրդին բախտ վիճակվեց 543 տարի անց վերականգնել պետականությունը, որը, ցավոք, երկար չտեւեց:
Առաջին հանրապետության հռչակումով ոչ միայն ծաղկունք ապրեց հասարակական կյանքը, այլ նաեւ մշակութային կյանքի անբաժանելի մասը կազմող մամուլը: Լրատվական մամուլը մեծամասամբ կենտրոնացած էր մայրաքաղաք Երեւանում: Ներկայիս մամուլի հետ համեմատելիս տեսնում ենք, որ անփոփոխ է մնացել մի բան` մամուլը ինչպես հիմա, այնպես էլ այն ժամանակ, եղել է պաշտոնական (պետական), կուսակցական ու անկախ (անկուսակցական): Խմբաքանակով առաջին տեղում էր կուսակցական պարբերական մամուլը:
Պաշտոնական մամուլն ավելի շատ տեղեկատվական բնույթ էր կրում. հիմնականում տպագրվում էին կառավարության ընդունած որոշումներն ու օրենքները: Գոյություն ունեին մի քանի պաշտոնական ու կիսապաշտոնական լրատվականներ, որոնցից ամենաշատ ընթերցվողը «Կառավարության լրաբեր» եռօրյա թերթն էր: Այն նաեւ կառավարության գլխավոր գործիքակազմերից մեկն էր: Առանձնահատուկ հարկ է նշել, որ պետական պաշտոնաթերթեր գործում էին նաեւ Արցախում, որոնք հիմնականում իրացվում էին Շուշիում («Ղարաբաղի սուրհանդակ», «Արցախ»):
Համաձայն առաջին հանրապետության կառավարության որոշման` կուսակցություններին թույլատրվեց ունենալ իրենց առանձին մամուլը: Որոշման հիմքում պայման էր, որ կուսակցությունները, անկախ միմյանց հանդեպ ունեցած վերաբերմունքից ու քաղաքական մրցակցությունից, պետք է օգտագործեին իրենց լրատվականները Հայաստանի անկախության գաղափարախոսությանը նպաստելու եւ ժողովրդի սոցիալական վիճակը կայունացնելու նպատակով: Այսպիսով՝ Հայ ժողովրդական կուսակցության «Ժողովուրդ» լրագիրն ահռելի գործունեություն իրականացրեց հասարակության շրջանում ազգային ու անկախական գաղափարները սերմանելու ուղղությամբ: Իշխող կուսակցության` ՀՅ Դաշնակցության լրատվականը եւս պատկառելի տեղ ուներ հայաստանյան մամուլի շարքերում: Ավելին՝ ՀՅԴ-ն ուներ մոտ 13 պարբերական միայն ՀՀ-ի տարածքում: Դրանցից ամենաշատ տպաքանակ ունեցողներից էին «Զանգը», «Աշխատանքը», «Հայաստանի աշխատավորը» եւ այլն: Որոշ քանակ էլ լույս էր տեսնում Հայաստանի այլ խոշոր քաղաքներում` Ալեքսանդրապոլում, Էջմիածնում եւ այլուր:
Հայկական կուսակցությունների շարքերում եղել են նաեւ բոլշեւիկների ներկայացուցիչներ կամ, ինչպես նրանց էին կոչում, «էսէռներ»: Նրանց պատկանող պարբերականները հաճախ են ենթարկվել քաղաքական հետապնդումների. սկզբնական շրջանում կրճատվեց այդ պարբերականների տպաքանակը, որոշ ժամանակ անց առհասարակ արգելվեց դրանց թողարկումը: Սակայն սա չխանգարեց սոցիալ-դեմոկրատներին իրենց քաղաքական գործունեության կենտրոնն այլեւս տեղափոխել Երեւան: Այսպիսով՝ հայ հասարակության քաղաքական կյանք մտավ «Սոցիալիստ հեղափոխական» եռօրյա թերթը: Երեւանից հետո նրանք տարածվեցին նաեւ Ալեքսանդրապոլում, որտեղ հիմնվեց «Մարդկություն» եռօրյան` հասնելով անգամ Շուշի: Այստեղ էլ հիմնվեց «Նոր կյանք» շաբաթաթերթը: Քաղաքական պատճառներով եւ սուր քննադատություններով ամենամեծ աղմուկ հանած լրատվականը բոլշեւիկյան «Սպարտակ» թերթն էր, որը կարճ ժամանակ անց փակվեց: Վերջինիս ճակատագրին արժանացավ նաեւ «Կոմունիստ» թերթը, քանի որ այն համարվեց հակապետական:
Քաղաքական կյանքի կիսատությունը բացասաբար էր ազդում անկուսակցական մամուլի գործունեության վրա: Դեռեւս չէր ձեւավորվել հասարակական-քաղաքական համապատասխան իրավագիտակցություն, որպեսզի անկախ մամուլը կոռեկտ ու անաչառ գործեր: Շատ պարբերականներ պարզապես փակվում էին ֆինանսական առումով հովանավոր չունենալու պատճառով: Իսկ եթե հովանավոր էր գտնվում, ապա տվյալ պարբերականն սկսում էր սպասարկել նրա շահերը` այդպիսով, ընդամենը դե ֆակտո մնալով որպես անկախ մամուլ: Նման պարբերականներից էին «Նոր ուղին», «Իդեալը», ռուսալեզու «Դպրոցի դրոշակը»:
Անկուսակցական մամուլի առավելություններից գլխավորն այն էր, որ գիտաուսումնական կենտրոններն ու գիմնազիաները եւս սկսեցին հրատարակել շաբաթաթերթեր ու ամսագրեր, որտեղ ներառվում էին հասարակական ու մշակութային գործունեություն սկսող ուսանողների աշխատանքները: Դա նրանց համար մեծ հնարավորություններ էր ստեղծում մասնակցելու հասարակական-քաղաքական կյանքին:
Մամուլի շնորհիվ 1918-ից Երեւանը դարձավ հասարակական, քաղաքական, մշակութային, հոգեւոր ու գիտական կենտրոն: Այսպիսով՝ Հայաստանի առաջին հանրապետության մամուլը արտացոլում էր այդ խճճված ժամանակաշրջանի, իրականության ու հասարակական-քաղաքական կյանքի դժվարությունները:
