Արամ Խաչատրյանը ներկայացնում է մեր պատմությունը, ներկան ու, վստահաբար, նաեւ ապագան

«Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթի հյուրասրահում այսօր Արամ Խաչատրյանի անվան 18-րդ միջազգային մրցույթի հոգաբարձուների խորհրդի նախագահ, ՀՀ արտակարգ եւ լիազոր դեսպան Արմեն ՍՄԲԱՏՅԱՆՆ է:

-Պարո՛ն Սմբատյան, կխնդրեինք ներկայացնել մրցույթի, մրցանակաբաշխության պատմությունը եւ կազմակերպչական աշխատանքները:

-Նախեւառաջ, շնորհակալությունս եմ հայտնում ձեզ հրավերի համար: Ես շատ հարգում եմ ձեր աշխատանքը եւ միշտ հիացմունքով հետեւում եմ պաշտոնաթերթի գործունեությանը: Մշակութային արժեքներին դուք շատ հաճախ եք անդրադառնում, որը, իմ կարծիքով, շատ կարեւոր է:

Մրցանակաբաշխությունը հիմնադրել ենք Ա. Խաչատրյանի 100-ամյակի առթիվ՝ 2003 թ.: Սկզբնական շրջանում մեր մտահոգությունները շատ էին, թե ինչպես աշխարհը կվերաբերվի մրցանակաբաշխության գաղափարին, նոր էինք քայլեր անում, արդյոք կլինեն շատ մասնակիցներ: Սակայն անսպասելիորեն շատ արագ հաջողեցինք ու մտանք երաժշտության այդ մեծ աշխարհը: Համոզված եմ, որ Ա. Խաչատրյանի անունն առանցքային դեր ունեցավ: Մրցանակաբաշխության հիմնադրումից մի քանի տարի անց դարձանք միջազգային մրցանակաբաշխությունների մեծ ընտանիքի լիիրավ անդամ:

Կորոնովիրուսի համավարակով պայմանավորված ունեցանք որոշ դժվարություններ, քանի որ միջազգային ավիաուղիները փակ էին: Ուստի, մրցանակաբաշխությունը կազմակերպեցինք առցանց տարբերակով: Բացարձակ չէի պատկերացնում՝ ինչպե՞ս կարելի է նման ձեւաչափով անցկացնել մրցույթը, եթե կա մենակատար, նվագախումբ: Բարեբախտաբար, մեր հմուտ ծրագրավորողների շնորհիվ դա իրականություն դարձավ: Մրցանակաբաշխության շրջանակներում կան դաշնակահարներ, ջութակահարներ, թավջութակահարներ եւ դիրիժորներ: Ամեն տարի երաժշտական տարբեր մասնագիտություններ են ներկայանում: Այս տարի թավջութակահարների հերթն է, եւ մոտ 25 երկրից 50-ից ավելի երաժիշտ է դիմել մասնակցելու համար: Դիմելու գործընթացին հաջորդում է հանձնաժողովի որոշումը, թե ով կմասնակցի մրցանակաբաշխությանը: Ընտրվեց 19 թեկնածու, որոնք ժամանեցին Երեւան: Մասնակիցներ ունենք Հարավային Կորեայից, Չինաստանից, Ճապոնիայից, ԱՄՆ-ից, Ռուսաստանից, Բելառուսից, Իսպանիայից, Իտալիայից եւ այլ երկրներից:

Հատկանշական է, որ ժյուրիի անդամներն էլ շատ հանրաճանաչ մարդիկ են: Սովորաբար, ժյուրին ղեկավարում էր Հայաստանի ներկայացուցիչը, իսկ այս անգամ որոշեցինք, որ արտասահմանցի լինի ղեկավարը: Այս տարի ժյուրին ղեկավարում է հայտնի ջութակահար, մշակութային գործիչ Էդուարդ Ուլսոնը: Կարծում եմ՝ այս տարի հրաշալի մեկնարկեցինք մրցանակաբաշխությունը: Բացման արարողության ժամանակ հունգարացի մի հայտնի ջութակահար յուրովի կատարեց Ա. Խաչատրյանի «Կոնցերտ»-ը:

-Արամ Խաչատրյան անունն ամբողջ աշխարհում հանրահայտ է եւ հուրախություն մեզ՝ քարոզում է հայ մշակույթը: Ինչպե՞ս կգնահատեք դա:

-Մրցանակաբաշխության շրջանակներում մեր նպատակներից մեկն այն է, որ Արամ Խաչատրյանի գործերը կատարեն աշխարհի տարբեր ծայրերում: Այս 18-20 տարիների ընթացքում ավելի քան 5000 երաժիշտ կատարել է Խաչատրյանի նվագախմբային գործերը: Աշխարհում շատերը Խաչատրյանով են ճանաչում հայ ժողովրդին, ինչպես նաեւ Շառլ Ազնավուրով: Երաժշտության բնագավառում Արամ Խաչատրյանը յուրօրինակ դեսպան է, ով իր մեղեդիներով մեր երկիրն է ներկայացնում աշխարհին: Օրինակ՝ Ճապոնիայում Ա. Խաչատրյանը դասվում է մեծանուն մարդկանց շարքին, քանի որ ունեցել է ճապոնացի ուսանող, ով մինչ օրս կատարում է իր ուսուցչի գործերը: «Սպարտակ» բալետը, ջութակի կոնցերտը լավագույններից են աշխարհում: Արամ Խաչատրյանը ներկայացնում է մեր պատմությունը, ներկան ու, վստահաբար, նաեւ ապագան:

Աշխարհահռչակ դաշնակահար Բերեզովսկին Մոսկվայում կատարեց Ա. Խաչատրյանի դաշնամուրի կոնցերտը: Մի առիթով նրան հարցրի՝ շա՞տ է կատարել այդ կոնցերտը: Պատախասնեց, որ տարվա մեջ մոտ 30 անգամ կատարում է դաշնամուրի կոնցերտը: Ապշել էի: Հարցրի՝ ինչո՞ւ այդքան շատ: Պատասխանեց՝ որովհետեւ ամենաբուռն ծափահարություններն է բերում Ա. Խաչատրյանի դաշնամուրի կոնցերտը: Հետաքրքրականն այն է, որ մեր խնդրանքով չի կատարում այդ ստեղծագործությունը, այլ իր կամքով, քանի որ շատ է արժեւորում այն:

-Մենք սովոր ենք, որ մշակույթը պետք է մաքրամաքուր ու զուլալ լինի: Սակայն սյսօր, կարծես, մշակույթն ու քաղաքականությունը միախառնվել են իրար, ինչի հետեւանքով ռուս հայտնի կոմպոզիտորների գործերն արգելվում են որոշ երկրներում կատարել: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այս երեւույթը:

-Կարծում եմ, որ դա սարսափելի ու անմարդկային երեւույթ է: Երբեք չի կարելի մշակույթը խառնել քաղաքականության հետ, քանի որ վերջինս պարբերաբար փոփոխվում է, ի վերջո, աշխարհակարգ է փոխվում: Իսկ մշակույթը հարամնա կատեգորիա է: Հավանաբար, Դուք նկատի ունեք Չայկովսկուն, ում ստեղծագործություններն արգելվել են ԱՄՆ-ում: Դա ես չեմ հասկանում ու ընդունում: Այսինքն՝ հասկանում եմ այնքանով, որ դա քաղաքականության հետեւանքով է արվում: Աշխարհում առաջինը բացված մեծ դահլիճներից մեկը «Կարնեգի Հոլն» է, բացվել է 1880-ականներին, որի բացմանը հրավիրել են նաեւ Պյոտր Չայկովսկուն: Նա է բացել դահլիճը, անգամ ֆինանսավորել է կառուցումը: Ամերիկացի հայտնի դաշնակահար Վան Կլիբերն էլ ստացել է Չայկովսկու անվան մրցանակ:

Ինչո՞ւ են այդպես անմարդկային վարվում… Գիտեք, կան հավիտենական արժեքներ, որոնք պետք է պահպանել, փայփայել ու ոչ մի դեպքում քաղաքականության զոհ չդարձնել: Արվեստագետների ազգությունը նշանակություն չունի: Նրանք ամեն ինչից բարձր են: Նրանք միշտ կան, գոյություն ունեն՝ անկախ աշխարհում տիրող իրավիճակից ու մշտապես մեզ համար պետք է մնան մեծագույն արժեքներ: Դա կրթում է երիտասարդությանը, ժողովրդին: Նրանք էտալոն են, որոնց պետք է ձգտել:

Քաղաքական այս անարդար խաղերը ժամանակավոր են, շուտով կանցնեն-կգնան: Մի օրինակ բերեմ. ամենահայտնի օպերաներից «Կարմեն»-ի պրեմիերայի ժամանակ հեղինակին՝ Ջ. Բիզեին, կրկին քաղաքական նկատառումներով պայմանավորված՝ ծաղրել են, ոտքերով դոփել են՝ ի նշան դժգոհության: Կարճ ժամանակ անց Բիզեն մահացել է՝ չկարողանալով հաղթահարել այդ վերաբերմունքը: Բայց արի ու տես, որ այսօր «Կարմեն»-ն աշխարհի ամենահայտնի ու հաջողված օպերաներից մեկն է:

-Մշակութային քաղաքականության վաղվա հեռանկարները, ապագան ինչպե՞ս եք տեսնում:

-Նման հարցերին ես փորձում եմ միշտ իրատեսական նայել: Մեզ մոտ մշակութային քաղաքականության վիճակը վատ չէ, չնայած քննադատողների ու դժգոհողների պակաս չունենք: Հայաստանում ունենք երեք սիմֆոնիկ նվագախումբ, օպերային թատրոն, տարբեր երգչախմբեր, երաժշտական դպրոցներ: Պարզապես պետք է այնպես անենք, որ հետաքրքիր լինի ժողովրդի համար, որ հաճախեն տարատեսակ դասական համերգների, վայելեն, ընկալեն ու գնահատեն: Ժողովրդի մեջ պետք է արմատանա այն գաղափարը, որ մշակույթն ու քաղաքականությունը առանձին են, ու ոչ մի դեպքում չպետք է հանդուրժել դրանց միախառնումը: Սակայն միշտ պետք է հիշել, որ յուրաքանչյուրն ունի իրավունք լսելու իրեն հոգեհարազատ երաժշտությունը:

-Սերնդափոխությունը երաժշտական դպրոցներում կամ հենց նվագախմբերում ինչպե՞ս է կատարվում:

-Ցավոք սրտի կամ գուցե, բարեբխտաբար, մեր տաղանդավոր երիտասարդ երաժիշտների մեծամասնությունը գնում է արտասահման, մասնավորապես՝ Եվրոպա: Շատերն ասում են՝ վա՜յ, ի՜նչ վատ է, որ գնում են: Ո՛չ, վատ չէ, քանի որ ստացվում է, որ մեզ մոտ երաժիշտը հասնում է որոշակի մակարդակի ու պատրաստ լինում գրավելու Եվրոպայի հանրահայտ բեմերը կամ երաժշտական ինստիտուտները: Իսկ արդեն Եվրոպայում նրանք ստանում են իրենց երաժշտական կերպարի ամբողջացումը: Նրանք գնում, կատարելագործվում են, շատերը վերադառնում են հայրենիք, փորձի փոխանակում են անում: Այդ երեւույթին պետք է շատ դրական տեսանկյունից մոտենալ:

Ի դեպ, վերջերս զրուցում էի Չայկովսկու անվան դպրոցի տնօրենի հետ: Վերջինս ասաց, որ դիմորդների քանակը երկու անգամ գերազանցել է սովորականում դիմած մարդկանց քանակին: Այսինքն՝ ի՞նչ է կատարվում. պատերազմից հետո ծանր վիճակ, բազմաթիվ խնդիրներ, բայց ծնողները մտածում են, որ երեխան պետք է, անկախ ամեն ինչից, զբաղվի երաժշտությամբ: Մենք այն ազգն ենք, որ անգամ հին ժամանակներում, երբ գնում էին աթոռ ու սեղան, հետո անպայման երեխայի համար գնում էին դաշնամուր: Ես դա առանձնահատուկ կերպով ուսումնասիրել եմ: Շատ քիչ ընտանիք կգտնեք, որի տանը չլինի դաշնամուր կամ որեւէ երաժշտական գործիք: Դաշնամուրի պահանջարկն այնքան մեծ էր, որ Հայաստանում նույնիսկ դաշնամուրի գործարան ունեինք:

-Ճիշտ եք նկատում: Դաշնամուրից զատ՝ նաեւ գրքերն ու գրադարաններն էին անպակաս հայի տնից: Հետո բոլորը սկսեցին դուրս հանել իրենց տներից գիրն ու գրականությունը: Ինչո՞ւ, ի՞նչ կատարվեց մեր ժողովրդի հետ:

-Ինձ թվում է՝ ամեն ժամանակ իր ուրույն մոտեցումն ունի արվեստի, գրականության հանդեպ: Ժամանակակից կյանքում մարդիկ կարդում են համացանքի միջոցով: Ինքս շատ եմ սիրում, երբ գիրքը վերցնում եմ ձեռքս, շոշափում, զգում, էջը հետ ու առաջ թերթում: Սա գործընթաց է, որը մեզ հետ միասին մեծացել է ու դարձել մեր արժեքը: Երբ ֆիզիկապես ես շփվում գրքի հետ, ստացվում է, որ հաղորդակցվում ես նաեւ տվյալ իրականության հետ, դառնում դրա մի մասը: Հիմա երիտասարդներն այլ ձեւով են մոտենում նման երեւույթներին: Այսօր գրքի հետ շփման ձգտում քիչ կա: Անկեղծ ասած, չգիտեմ՝ դա լա՞վ է, թե՞ վատ: Պարզապես մենք սովոր ենք, որ մեր ապրածը, այն, ինչ արժեքավորել ենք ժամանակին, միշտ լինի: Իսկ գուցե անհրաժեշտ է, որ ինքներս էլ որոշ չափով ժամանակակից մոտեցում ցուցաբերենք: Վաղը, գուցե, սա է արժեք լինելու ու կարեւորվելու: Չեմ կարծում, որ դա մեծ խնդիր է կամ անձնազոհություն: Պարզապես, մենք ուզում ենք տեսնել այն, ինչն ընդունում ենք ու հասկանում: Պահպանողական ենք:

-Կցանկանա՞ք ավելացնել մի բան, որը չնշվեց:

-Կրկին շնորհակալ եմ ինձ ձեր խմբագրություն հրավիրելու համար: Արվեստի մասին մտքեր փոխանակեցինք, որը, իսկապես, շատ կարեւոր է: Արվեստի վերաբերյալ պետք է խոսել, արտահայտվել, ներկայացնել, գաղափարներ փոխանակել: Դրա արդյունքում մեր կյանքի որակն ավելի կբարելավվի: Կարեւոր է գիտակցել, որ մշակույթը բարձրագույն արժեք է, որը պետք է ամեն գնով պահպանել: Երաժշտական դպրոցի ավելի շատ դիմորդներ ունենալու փաստը նշանակում է, որ ընտանիքներում կարեւորում են երաժշտությունը, արվեստը, իսկ երեխան տեսնում, հասկանում ու ընդօրինակում է: Դա արվում է ոչ թե նրա համար, որ երեխան վերջում երաժիշտ դառնա, այլ բազմակողմանի կրթվի: Երաժշտության աշխարհի հետ շփվելով՝ մարդու կերպարը հասնում է որակական բարձր մակարդակի: Պատահական չէ, որ այսպիսի մի խոսք կա՝ «Մոցարտ նվագողը հանցագործ չի դառնա»: ԽՍՀՄ-ի ժամանակներում Հայաստանում գործել է մոտ 370 երաժշտական դպրոց: Անգամ Ֆրանսիայում այդքան երաժշտական դպրոցներ չկան: Մեր երկրում ամեն երրորդ մարդը սովորում էր որեւէ երաժշտական ինստիտուտում կրթվելու ու զարգանալու նպատակով:

-Եզրափակենք զրույցն այն թեմայով, որով սկսել ենք՝ Արամ Խաչատրյանի անվան մրցանակաբաշխությամբ: Հաջորդ տարվա համար ի՞նչ նորարարություն ունեք մրցանակաբաշխության հետ կապված: 

-Ունենք մրցանակաբաշխության պաշտոնական կայք, որտեղ կարելի է գտնել ցանկացած տեղեկատվություն ու նորություններ մասնակիցների, թեկնածուների, ժյուրիի մասին: Վստահ եմ, որ դեռ երկար տարիներ պետք է անցկացնենք մրցանակաբաշխությունը, քանի որ սա ոչ միայն Ա. Խաչատրյանի երաժշտությունը ներկայացնելու հարցն է, այլ նաեւ Հայաստանի ու հայ ժողովրդի: Ներկայումս աշխարհում շատ միջազգային մրցանակաբաշխություններ դադարեցված են, իսկ Հայաստանում կայանում է Արամ Խաչատրյանի անվան միջազգային մրցանակաբաշխությունը: Դա նշանակում է, որ մենք, իսկապես, երաժշտական երկիր ենք: