Խոշոր ներդրումներ Հայաստան բերելու համար պետք է մեծ աշխատանքներ արվեն

«Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթի հարցազրույցը Տեղեկատվականացման միջազգային ակադեմիայի նախագահ, հայ-կանադական առեւտրաարդյունաբերական պալատի հիմնադիր եւ խորհրդի նախագահ, պրոֆեսոր Ազատ Վարդանյանի հետ

-Պարո՛ն Վարդանյան, կներկայացնե՞ք Տեղեկատվականացման միջազգային ակադեմիան, ի՞նչ աշխատանք է արվում ակադեմիայի շրջանակներում:

-Տեղեկատվականացման միջազգային ակադեմիան գրանցվել է Կանադայում ավելի քան 25 տարի առաջ, բավական մեծ, շահույթ չհետապնդող կառույց է, որն ունի շատ հետաքրքիր կառուցվածք` մոտ 25 հազ. ընտրված անդամ` նոբելյան մրցանակակիրներ եւ այլ գիտնականներ: Այսպիսով, հիմնել ենք ակադեմիան` հաշվի առնելով նախորդների բացթողումները: Տեղեկատվականացումը իրականության մեջ բավական ֆունդամենտալ երեւույթ է. աշխարհում ինչ կա (ծառ, թուփ, բնություն), տեղեկատվականացման փոխանցման հետեւանք է, օրինակ` մարդը գեների փոխանցման արդյունք է: Տեղեկատվականացումն ավելի խոր երեւույթ է, քան կարող ենք պատկերացնել: Շատերը շփոթում են տեղեկատվություն ու տեղեկատվականացում եզրույթները, սակայն դրանք լիովին տարբեր են: Իրականում, անգլերեն, ֆրանսերեն եւ այլ բառարաններում չկա տեղեկատվականացում (ինֆորմատիզացիա) բառը, կա միայն տեղեկատվություն (ինֆորմացիա): Իսկ ի՞նչ է «տեղեկատվականացումը»: Տեղեկատվականացումը տեղեկատվություն հավաքելու, տեսակավորելու, պահելու ու տարածելու ընթացքն է: Համարում եմ, որ տեղեկատվականացումը ցանկացած երկրի համար կարեւոր է:

Երբ հիմնում էինք ակադեմիկոսի կոչում ստանալու կարգը, այն ժամանակ գիտական կոչում ունենալը պարտադիր բնույթ էր կրում, այսօր այն ստանալն ավելի դյուրին է դարձել: Մենք ստեղծեցինք լայն ճանաչում եւ հեղինակություն ունեցող մարդկանց համար հնարավորություն (արվեստագետներ, նկարիչներ, գրողներ, որոնց ոլորտում գիտական կոչումների ինստիտուտ գոյություն չունի) դառնալու ակադեմիայի պատվավոր անդամ: Դրանով պայմանավորված` որոշեցինք նման բնագավառները ներկայացնող եւ մեծ գործ անող մարդկանց կոչել «հայտնի մարդիկ», որոնց ցանկում ներառվեցին նաեւ տարբեր քաղաքական գործիչներ: Բացառիկ օրինակ է Ղրղզստանի առաջին նախագահ Ա. Ակաեւը: Վերջինս գիտությունների դոկտոր էր, ում անձամբ ինքս շատ հարգում եմ: Շատ քչերը գիտեն, որ երբ Վիկտոր Համբարձումյանը հացադուլ էր անում այստեղ, նրա որդին, ի զորակցություն Համբարձումյանի, իրենց երկրում նույնպես սկսեց հացադուլ անել: Ակադեմիայի անդամների շարքերում են նաեւ տարբեր կրոնների հոգեւոր առաջնորդներ, որոնք եւս դասակարգվում են որպես «հայտնի մարդիկ»: Ակադեմիայի գոյությունը ապահովագրելու համար, բնականաբար, ֆինանսական ռեսուրսներ էին անհրաժեշտ, եւ ի սկզբանե մենք դեմ էինք, որ որեւէ երկիր ֆինանսավորի ակադեմիան, քանի որ դա կախման մեջ կդներ մեզ: Այդ սկզբունքը մինչ օրս պահում ենք. մենք ոչ մի պետության կողմից չենք ֆինանսավորվում: Կարծում եմ` դա ճիշտ մոտեցում է: Շահույթ չհետապնդող կազմակերպությունների, ինչպես նաեւ բարեգործական ընկերությունների համար շատ կարեւոր է անկախությունը, որը թույլ է տալիս որոշումներ կայացնելիս առաջնորդվել սեփական սկզբունքներով, այլ ոչ թե արտաքին գործոններով: Այս առումով մանրամասն ուսումնասիրել եմ Ամերիկայի փորձը. այնտեղ օրենք կա, որը տարածվել է նաեւ այլ երկրներում, համաձայն որի` շահույթ չհետապնդող կազմակերպությունները եւս կարող են շահույթ ունենալ, կարեւորն այն է` ո՞ւր է ուղղվելու այդ շահույթը: Անթույլատրելի է, որ շահույթը գնա անհատների գրպանը. այն միայն պետք է ուղղվի կազմակերպության զարգացմանը: Մենք եւս նման մոտեցում ենք ցուցաբերել:

-Եթե չեմ սխալվում, ակադեմիան ՄԱԿ-ի կողմից հավատարմագրված է: Կմանրամասնե՞ք:

-1995 թ. հաշվի առնելով ակադեմիայի ձեւը, տեսակը` այն լայն ճանաչում ստացավ միջազգային ասպարեզում: Պետք է նշեմ, որ այդ ժամանակահատվածում նմանատիպ որեւէ կառույց ՄԱԿ-ի կողմից ճանաչված չէր: Այդպիսով, հավատարմագրվեցինք ՄԱԿ-ի կողմից եւ ստացանք «General Consultative Status» ու մինչ օրս ունենք այդ տիտղոսը, ինչը մեզ համար հպարտանալու եւս մեկ առիթ է: Ակադեմիայի նման կարգավիճակն իր անդամներին բացառիկ հնարավորություն է տալիս հանդես գալու որպես փորձագետ տարբեր միջազգային ծրագրեր իրականացնելու ժամանակ: Մեզ մոտ տարբեր երկրներից պաշտոնյաներ են գալիս եւ վերապատրաստման կուրսեր անցնում: Ակադեմիայի անդամների մեծ մասը հիմնականում ԱՄՆ-ից ու Կանադայից են, այնուհետեւ` Չինաստանից, Ռուսաստանից, որտեղ շատ մասնաճյուղեր ունենք: Ռուսաստանում կան նաեւ գլխավոր կայաններ, օրինակ` Կազանում կա Թաթարստանի տեղեկատվականացման ակադեմիան:

1997 թ. Հայաստանում ստեղծվել է մասնաճյուղ: Շատ լավ հիշում եմ, երբ մեր առաջին նիստերից մեկի ժամանակ` 1997 թ., արվեստի ակնառու ներկայացուցիչ Սոս Սարգսյանին շնորհեցինք մեր կոչում-դիպլոմը, նա խորապես հուզվել էր: Նման մեծ մարդկանց դա եւս հիշելու, գնահատելու, կարեւորելու ձեւ է:

Մի կարեւոր փաստ եւս պետք է նշեմ. մեր ակադեմիայի անդամ լինելը վճարովի չէ: Օրինակ` Նյու Յորքի ակադեմիան, որի անդամ եմ, գանձում է տարեկան վճար իր բոլոր անդամներից: Եթե մարդը հրաժարվում է կատարել տարեկան վճարումը, նրան պարզապես հանում են անդամների ցուցակից: Այս մասով կարծում եմ, որ եթե տվյալ մարդն իր կատարած որեւէ գործի շնորհիվ դարձել է ակադեմիայի անդամ, ուրեմն պետք չէ ֆինանսական հարց մեջտեղ բերել. դա արդեն դառնում է վճարովի ծառայություն: Անդամներից գանձված գումարով չենք հարստանա, բայց ամոթով կմնանք: Վերջերս իմացանք, որ Ռուսաստանի մեր մասնաճյուղի ղեկավարն անդամներից գումար էր վերցրել, դրանից հետո խզեցինք մեր բոլոր կապերը նրանց հետ: Ցանկացած երկրի մասնաճյուղի կողմից որեւէ մեկին շնորհված դիպլոմը պետք է ճանաչվի բոլոր բաժինների կողմից, եւ այդ դեպքից հետո մենք Ռուսաստանի մասնաճյուղի կողմից տրված դիպլոմներն անվավեր ենք համարում:

-Ակադեմիան ունի՞ նախագծեր Հայաստանի հետ կապված:

-Ակադեմիայի ստեղծումից տարիներ անց եկա Հայաստան եւ փորձեցի Հայաստանում եւս մեր ակադեմիայի շրջանակներում որեւէ գործ անել: Պետք է նշեմ, որ խորհուրդը դեմ էր. խորհրդի անդամներից միայն ես եմ հայ, մնացածը հրեաներ, եվրոպացիներ եւ այլ ազգի ներկայացուցիչներ են: Նրանք շատ չէին հասկանում, թե ինչու պետք է Հայաստանում այդքան ծավալուն գործեր իրականացնենք: Դե հիմա բացատրիր, որ սրտի կանչն է: Մեր կատարած գործունեության ընթացքում հասկացա մի բան, որ Հայաստանին անհրաժեշտ են ներդրումային հոսքեր, ու ջանքերս փորձեցի ուղղել ներդրումներ փնտրելուն: Այստեղ մարդիկ կարծում են, որ ներդրումներն իրենք իրենց են լինում, սակայն այդ ուղղությամբ ահռելի գործ կա անելու: Հայաստանում որեւէ գործի մեկնարկը գտնվում է գաղափարական մակարդակում, այսինքն` մարդն ունի գաղափար, որը ցանկանում է կյանքի կոչել, սակայն համապատասխան քայլեր չի անում այդ ուղղությամբ, ընդամենն ունի գաղափար եւ վերջ: Փորձը ցույց է տալիս, որ, այո՛, գաղափարն առանցքային է գործի մեջ, բայց միայն դա բավարար չէ: Գաղափարը կազմելուն հետեւում է լաբորատոր փուլը, որտեղ գնահատվում եւ հաստատվում է իրականացվելիք գաղափարը, այնուհետեւ արտադրական փուլն է գալիս, երբ իրականացվում է այն ու արդեն առարկայանում է: Այս փուլերի ոչ ճիշտ հաջորդականությունը կարող է լուրջ խոչընդոտ դառնալ ներդրումների համար: Հայաստանում ներդրում կատարողը հաշվի է առնում ուրիշ շատ ռիսկեր եւս` քաղաքական, տնտեսական, դատական ոլորտի մակարդակի, թե որքանով է պաշտպանված իր ներդրումն օրենքի դաշտում եւ այլն: Նիստերի ժամանակ պարբերաբար շեշտում էի եւ եմ, որ անհրաժեշտ է Հայաստան բերել մեծ ընկերությունների (ոչ միայն հայկական) ներդրումները, քանի որ դա չի ենթադրում միայն ֆինանսական ռեսուրսներ կամ աշխատատեղերի ստեղծում, այլ նշանակում է նաեւ, որ այն երկրները, որտեղ գտնվում են կազմակերպությունները, տվյալ բնագավառում թիկունք կկանգնեն Հայաստանին: Խոշոր ներդրումներ բերելու համար պետք է մեծ աշխատանքներ արվեն:

-Պարո՛ն Վարդանյան, ի՞նչ գործունեություն է ծավալում հայ-կանադական առեւտրաարդյունաբերական պալատը եւ ի՞նչ նպատակով է այն ստեղծվել:

-Հայ-կանադական առեւտրաարդյունաբերական պալատը նույնպես գրանցված է Կանադայում, շահույթ չհետապնդող կազմակերպություն է, որի հիմնադիրն ու խորհրդի նախագահն եմ: Կազմակերպությունը զբաղվում է այնպիսի աշխատանքներով, որոնք ուղղված են ներդրումային ծրագրերի իրականացմանը` հաշվի առնելով նաեւ սփյուռքի ռեսուրսները: Խորհրդային ժամանակաշրջանում ներդրումների բացակայությունը պատճառաբանում էին նրանով, որ հասարակարգը կոմունիստական է, բայց մենք տեսնում ենք, որ այժմ Չինաստանում կոմունիստական հասարակարգ է գործում, այնուամենայնիվ, ներդրումների հոսքեր են գալիս: Ներդրում կատարողը գնում է ռիսկի: Հայաստանի դեպքում պետք է աշխատանք տարվի երկրի իմիջի հետ կապված, ներդրումային միջավայրի բարելավում, այսինքն` ներդրողին ցույց տալ երկրի առավելությունները տվյալ ոլորտում: Սա պատշաճ կերպով չի կատարվում Հայաստանում: Մեր երկիրը տարբեր պետությունների հետ ունի երկկողմ պայմանագրեր, որոնք ներառում են ներդրումների ապահովման, պահպանման ու ամրապնդման, եւ որ ամենակարեւորն է` երկկողմանի հարկումից խուսափելու կետեր: Դրանք օգտագործել է պետք: Նման պայմանագրեր ունենք մոտ 35 երկրի հետ, դա քիչ թիվ չէ: Այդ պայմանագրերը մեծ դժվարությամբ ենք գտել, թարգմանել ենք անգլերեն ու ֆրանսերեն եւ հանրայնացրել մեր կայքէջում: Բաց է թողնված երկրի իմիջի ներկայացման քայլը: Այս ուղղությամբ օգնության է հասնում մշակույթը: Մենք Կանադայում տարիներ շարունակ մեծ դահլիճ ենք վարձել, այնտեղի հայկական պարի խմբերի ելույթներ կազմակերպել: Առաջին միջոցառմանը հրավիրված էին այն ժամանակվա վարչապետը, մշակույթի նախարարը եւ այլ բարձրաստիճան պաշտոնյաներ: Միջոցառման երկրորդ մասից հյուրերը պետք է գնային խիստ զբաղվածության պատճառով: Ուրախալին այն էր, որ ընդմիջումից հետո պաշտոնյաները մինչեւ վերջ մնացին: Մշակույթի նախարար Լիզա Ֆրուլլան միջոցառումից հետո ինձ զարմանքով ու հիացմունքով ասաց` չէր պատկերացնում, որ հայկական մշակույթն այսքան հարուստ է: Իմիջը ներկայացնելու համար ամպագոռգոռ խոսքեր պետք չեն, ընդամենը գործել է պետք: Չնայած բավական ծախսատար է, սակայն գրեթե ամեն տարի նման միջոցառումներ ենք կազմակերպում: Այս պարագայում շատ կարեւոր է նաեւ միջանձնային հարաբերությունների ձեւավորումը, որը թույլ կտա ավելի սերտ համագործակցության հեռանկարներ ունենալ:

-Հայ-կանադական առեւտրաարդյունաբերական պալատն այս պահին ի՞նչ ծրագրեր ու մտահղացումներ ունի:

-Ծրագրեր շատ ունենք: Վերջին մի քանի տարիներին պասիվ էինք, քանի որ հնարավորություններս չէին ներում որեւէ լուրջ գործունեություն ծավալելու համար: Պալատի գործունեության արդյունքում մոտավորապես 200 մլն դոլարի ներդրում է արվել Կապանում ընդերքի շահագործման բնագավառում: Անձամբ ճանաչում էի Կանադայի խոշոր գործարարներից մեկին, ում առաջարկել էի ներդրումային նման ծրագիր անել Հայաստանում: Շատ կարեւոր է նման կառույցների ակտիվ գործունեությունը մեր երկրում, քանի որ դրանք եւս առանցքային նշանակություն ունեն ներդրումային միջավայր ստեղծելու տեսանկյունից: Այդ կառույցների շնորհիվ ավելի դյուրին է դառնում նաեւ սփյուռքի հետ աշխատելը: