Ամեն տարի եւ տարին մի քանի անգամ այս ճանապարհի հետ կապված խնդիրներ ենք ունենում։ Գարնանն ու ամռանը սելավներ են սկսվում, հեղեղումներ, դրա հետեւանքով՝ քարաթափումներ, աշնանն ու ձմռանը վատ եղանակային պայմաններ են։ Բայց այս ճանապարհից չենք կարողանում հրաժարվել, որովհետեւ այն Հայաստանը Վրաստանի միջոցով Ռուսաստանին կապող միակ ցամաքային ճանապարհն է, որովհետեւ այս ճանապարհով ենք արտահանումներ անում, եւ այս ճանապարհը մեզ աշխարհին կապող կարեւոր օղակ է եւ, հետեւաբար, այն մեզ համար միայն տնտեսական նշանակություն չէ, որ ունի։ Խոսքը Վերին Լարսի մասին է։
ՌԴ գնացող այս ավտոճանապարհի՝ տվյալ պահին անցանելի ու անանցանելի լինելուց է կախված տվյալ շրջանում մեր՝ այդ ուղիով արտահանման հաջողությունն ու անհաջողությունը։ Այս տարի ամռանը պտուղ-բանջարեղենի արտահանման սեզոնին խնդիրներ ունեցանք, ունենք նաեւ հիմա։ Այնպես չէ, որ Վերին Լարսն անփոխարինելի ճանապարհ է, եւ դրան այլընտրանք չկա։ Այլընտրանքը կա, աշխատեցնել է պետք, բայց քանի դեռ չի աշխատեցվում, Վերին Լարսն այդպես էլ անփոխարինելի է մնում։ Մշտական են մնում նաեւ խնդիրները, արտահանողների ու բեռնափոխադրողների բողոքները, արտադրողի օգուտն ու վնասը։
Սա տարիների խնդիր է։ Ասել, որ փորձեր չեն արվել այն լուծելու, ճիշտ չի լինի։ 2016 թ., օրինակ, հայկական կողմը նույնիսկ բանակցություններ էր վարում Վերին Լարսի այլընտրանքային ճանապարհի հետ կապված, որն անցնում է Հարավային Օսեթիայով։ Այդ ժամանակ տրանսպորտի եւ կապի նախարարությունն անկեղծ եղավ, այո, բանակցություններ տարվում էին, բայց արդյունքի համար պետք էր Վրաստանի եւ Ռուսաստանի բարի կամքի դրսեւորումը։ «Հարավային Օսեթիայի ճանապարհը լավ վիճակում է, երկու պետությունների հետ բանակցություններ են վարվում այդ ճանապարհը բացելու ուղղությամբ: Դիվանագիտական օղակներով պետք է հասնենք նրան, որ Լարսից բացի ունենանք նաեւ դեպի Ռուսաստան գնացող այլընտրանքային ճանապարհ: Այս հարցով բանակցություններ են վարվում նաեւ ռուսական կողմի հետ, չնայած այս հարցը մեծ մասամբ հայկական կողմով չի պայմանավորված, որովհետեւ Վրաստանն ու Ռուսաստանը քաղաքական խնդիրներ ունեն: Դրանից ելնելով էլ՝ այդ ճանապարհը գործարկելու վերաբերյալ մեր հույսը գնահատվում է 50/50 հարաբերակցությամբ: Սակայն բանակցություններ կվարվեն, որպեսզի Հարավային Օսեթիայի ճանապարհը գոնե ժամանակավորապես բացվի»,- այդ ժամանակ ասել էր նախարարը: Նշված շրջանում Վերին Լարսում վիճակը դարձյալ բարդ էր. վարարումների հետեւանքով Թերեք գետի ջրի հունը փոխվել էր, եւ երկար ժամանակ ճանապարհը փակ մնաց։
Այս տարի ամռանն էլ Վերին Լարսը երկար ժամանակ փակ մնաց։ Հունիսի 27-ին Վերին Լարս տանող մայրուղու 136-րդ կմ-ում Վրաստանում 80-մետրանոց հատված էր փլուզվել Թերեք գետի վարարման հետեւանքով։ Դրանից հետո արգելվեց բոլոր տրանսպորտային միջոցների երթեւեկությունը։ Նույն օրը ժամը 23։00-ից ճանապարհը բացվեց, բայց հունիսի 28-ին, ժամը 01։30-ից կրկին փակվեց ճանապարհը, որովհետեւ փլուզում էր եղել այս անգամ ռուսական կողմում։ Հետո ճանապարհը կարճ ժամանակով կրկին բացվեց՝ բայց միայն մարդատարների համար (վրացական կողմի հայտարարության համաձայն)։ Հետո նույն օրը՝ հունիսի 28-ին երեկոյան ժամը 9-ից հետո կրկին փակվեց ճանապարհը։ Այդ երկու օրն անընդհատ լսում էինք բացվեց-փակվեցը, մինչեւ հուլիսի սկզբից սկսեց բնականոն ռեժիմով աշխատել։
Ինչեւէ, այլընտրանքին ուղղված փորձերը չփոխեցին վիճակը, խնդիրը ցայսօր կա, եւ դրա լուծմանը մեր օրերում չնպաստեց նույնիսկ անցակետի թողունակության մեծացումը։
Բեռնափոխադրումներ իրականացնող ընկերություններից մեկը սոցմեդիայում դեռ հոկտեմբերի 27-ին տարածել էր, որ գյուղմթերքի արտահանումը հերթական անգամ վտանգված է, եւ ՀՀ-ից դեպի ՌԴ արտահանվող թարմ պտուղ-բանջարեղենով բեռնված մեքենաներն ավելի քան 17 օր շարունակում են կանգնած մնալ Լարսի անցակետի վրացական կողմում տասնյակ կիլոմետրանոց հերթի մեջ։ Նաեւ՝ որ 2022 թ. ընթացքում արտահանող ընկերությունները շարունակում են կրել մեծ վնասներ, որոնք այս պահին անհաշվելի են։ 4 օր առաջ էլ տեսանյութ էր տարածել, թե ինչպես են բեռները թափվում համապատասխան աղբանոցներում։
Արդեն մեկ ամսից ավելի Վերին Լարսում խցանումների խնդիրը չի կարգավորվում։ Բայց այս անգամ խնդիրն անբարենպաստ եղանակը չէ։ Պարզապես Ղրիմի կամրջի վրա պայթյունից հետո վերահսկողությունն է մեծացել բեռնատարների նկատմամբ։ Բեռները մանրակրկիտ ստուգվում են, հերթեր են գոյանում, այդ ընթացքում էլ փչանում է մթերքը։ Մենք տրանսպորտի ոլորտը կարգավորող առանձին կառույց չունենք։
Վերին Լարսով բեռնափոխադրում իրականացնող ընկերություններից մեկի պատասխանատուին (անուն-ազգանունը չեմ հրապարակում, քանզի զրույցը մասնավոր էր, եւ հրապարակման թույլտվություն չեմ ստացել) երեկ հարցնում եմ առաջարկների, այլընտրանքների մասին, պատասխանում է՝ «առաջարկներ կան, այլընտրանքներն էլ հետը, եւ դրանք նոր չէ, որ պետք է ասվեն, բայց լուծումները պետք է տա պետությունը»։ Հետո առաջարկները քննարկելիս է՛լ Փոթիի նավահանգիստ հասանք, է՛լ լաստանավ բարձրացանք, «Կովկաս» նավահանգիստ էլ մտանք, օպերատորների հետ բանակցեցինք, հետո լոգիստիկ խնդիրներից խոսեցինք ու ավարտեցինք զրույցը. այլընտրանքի հարցը մեր երկուսից ոչ մեկի լուծելիքը չէր…
Այստեղ մի բան ընդգծենք. ներկայիս աշխարհում լոգիստիկ հարցերը շատ են կարեւորվում։ Արտահանման ծավալների վրա էլ լոգիստիկ խնդիրները միշտ ազդեցություն ունեն։ Եվ այս խնդիրների կարգավորումը պետությունը պետք է տա՝ տարբեր կողմերի հետ բանակցելով՝ հստակեցնելով պայմանները եւ որոշակի ժամանակահատվածի համար գնային գործոնները։ Եթե այս վիճակի լուծումը չտրվի, կմնանք այն շրջանակում, ինչ այսօր ենք. շուտով ձմեռ է, եւ Վերին Լարսը նորից փակվելու է…
