Հայ հոգեւոր դասի պատվելի անուններից է Կարապետ արքեպիսկոպոս Բագրատունին՝ ազգընտիր մի գործիչ, որի գերեզմանն այսօր ուխտատեղի է դարձել հատկապես վիրահայության ջավախքյան հատվածի համար: Նման բախտ սակավաթիվներին է վիճակվում: Ուստի արժի անդրադառնալ սրբազան այս հայորդուն՝ հատկապես, որ նրա անունն ու գործը, վստահ եմ, այնքան էլ հայտնի չեն հասարակության լայն շերտերին…
Կարապետ Բագրատունին (ավազանի անունը՝ Հովհաննես), սերում է իշխանական ցեղից եւ նախապես հայտնի է եղել Եղիկյան ազգանունով: Ապագա սրբազանը՝ Գրիգորի եւ Արեգնազանի որդին, ծնվել է 1779 թ. մայիսի 18-ին Արեւմտյան Հայաստանի նշանավոր կենտրոն Կարին-Էրզրում քաղաքում: Սկզբնական կրթությունն ստացել է Ակնի հոգեւոր առաջնորդ Միքայել արքեպիսկոպոսի մոտ, այնուհետեւ Պոլսում ուսանել աստվածաբանություն, ճարտասանություն, քերականություն եւ լեզուներ: 1801 թ. ուսյալ էրզրումցին վարդապետ է ձեռնադրվել Ակնում, ապա նշանակվել Կարնո եւ Ակնի վիճակների վանքապատկան կալվածքների հոգաբարձու: Յոթ տարի անց՝ Կարնո հայոց հոգեւոր թեմի առաջնորդ: 1811 թ. Եփրեմ Ա Ձորագեղցին նրան շնորհում է արքության պատիվ ու տիտղոս, եւ թեմի առաջնորդը ծավալում է տնտեսական, հոգեւոր, մշակութային ակտիվ գործունեություն, հիմնում իր անունը կրող Կարապետյան վարժարանը: Մտահոգ իր ժողովրդի ճակատագրով, աջակցում է ռուսական զորքին ու արքունիքին՝ 1829 թ. Էրզրումի գրավման ժամանակ: Երբ նույն թվականի սեպտեմբերի 2-ի Ադրիանուպոլսի պայմանագրով Էրզրումի, Բայազետի եւ Կարսի փաշայությունները վերադարձվում են թուրքերին, թեմական առաջնորդը, երկյուղելով սելջուկ-բորենիների վրեժխնդրությունից, Էրզրումի եւ շրջանի հայության անունից, 29 պատվավոր քաղաքացիների հետ, ռուսական բանակի հրամանատար Պասկեւիչին է ներկայացնում խնդրագիր՝ հայցելով թույլատվություն տեղի հայերին գաղթելու Ռուսական կայսրության սահմանները: Եվ իր հորդորով ու առաջնորդությամբ, 1830 թ. մայիսին Էրզրումից, շրջակա հարյուրավոր գյուղերից շուրջ 50 հազար (7298 ընտանիք) հայ գաղթում եւ բնակություն է հաստատում Ախալցխայում, Ախալքալաքում, Ծալկայում, Լոռի-Փամբակում, Շորագյալում: Կարապետ Բագրատունու ջանքերով Էրզրում քաղաքի եւ մերձակա գյուղերի վանքերից ու եկեղեցիներից հավաքում եւ Ախալցխա են տեղափոխում հոգեւոր-մշակութային արժեքներ՝ եկեղեցական սպասք, հոգեւոր գրքեր, ձեռագրեր, դրանց թվում՝ հայտնի «Ծուղրութի ավետարանը»: Դրանք հիմնականում զետեղվում են Ախալցխայի նորակառույց Սուրբ Փրկիչ եկեղեցում: Նրա օժանդակությամբ եւ մասնակցությամբ են ստեղծվում Ախալցխա քաղաքի նոր, աջափնյա մասը՝ Պլանը, հարյուրից ավելի գյուղեր Ախալցխայի, Ախալքալաքի, Ծալկայի գավառներում, մոտ վաթսուն եկեղեցի, Նոր Կարապետյան դպրոցը, Ախալքալաքի Սուրբ Մեսրոպյան արական կրթօջախը, այլ հաստատություններ:
1837 թ. հունվարի 20-ին Կարապետ արքեպիսկոպոս Բագրատունին նշանակվում է Վրաստանի եւ Իմերեթի հայոց թեմի առաջնորդ: Նույն տարվա սեպտեմբերին սրբազանը Թբիլիսիում դիմավորում է Ռուսաստանի Նիկոլայ Առաջին ցարին, տեսակցություն ունենում նրա հետ եւ իր համայնքում նվիրյալ գործունեության համար արժանանում Նորին կայսերական մեծության գնահատանքին: Ցարը արտոնություն է տալիս հայ գաղթականներին, որ ամբողջ մեկ տարի հարկեր չվճարեն, այնուհետեւ այդ ժամկետը զգալիորեն երկարացվում է: Իր մատուցած բազմաթիվ ծառայությունների համար կայսրության կազմի մեջ մտնող տարածաշրջանի թեմական առաջնորդը արժանանում է Սուրբ Աննայի շքանշանի: Սա հիրավի բարձրագույն գնահատանք էր եռանդուն հոգեւոր գործչին:
Նվիրյալ առաջնորդը, որ ի վախճան մտահոգ էր հավատավոր իր արյունակիցների հոգսերով ու խնդիրներով, առաջնորդության իր քսան տարիներին արել է հնարավորը, որ իր բնօրրան հողից արմատահան եղած հայության զանգվածները ամուր եւ հավատարիմ մնային իրենց լեզվին ու կրոնին, ազգային ավանդույթներին, հայոց զորավոր գենին: Եվ դա է նախապայմանը, որ 1856 թ. վախճանված թեմակալի գերեզմանը առ այսօր հազարավոր այցելուներ ունի Ախալցխայի քաղաքային գերեզմանոցում: Ավելին՝ նրա շիրմին արժանապատիվ մատուռ է կառուցվել՝ ի նշան խոնարհման եւ ի գնահատանք վաստակի: Հիրավի, ի՞նչ երաշխիք, որ նույն անագորույն բախտին չէր արժանանալու նաեւ էրզրումահայությունը 1915 թ. հայակերության տարիներին, եթե իմաստուն հոգեւորականը չձեռնարկեր հայափրկության իր գործը՝ 1830-ի մեծ գաղթը, դեպի ապահով հանգրվաններ…
