Արեւմուտք-Ռուսաստան առճակատման ֆոնին, մասնավորապես, «Հյուսիս-Հարավ» միջազգային երթուղու զարգացման համար կարեւոր նշանակություն ունի Կասպյան տարածաշրջանը։ Ռուսաստանի համար Կասպից ծովը դեպի հարավ՝ Իրանի հետ կապ հաստատելու միջոցով ռազմավարական խորություն ապահովելու հնարավորություն է։ Միաժամանակ Կասպից եւ Սեւ ծովերի տարածաշրջանում ազդեցության ամրապնդումը դառնում է ներկա աշխարհաքաղաքական ռազմավարության կարեւոր տարրերից մեկը, քանի որ առնչվում է մի շարք առանցքային հարցերի՝ անվտանգային, էներգետիկ եւ լոգիստիկ։ Իրականում Կասպից ծովը Եվրասիական մայրցամաքի կենտրոնում է եւ Եվրոպան ու Ասիան կապող աշխարհագրական, մշակութային կարեւորագույն խաչմերուկ: Այդպիսին է եղել հարյուրամյակներ շարունակ եւ այսօր էլ չի դադարում աշխարհաքաղաքական, աշխարհատնտեսական, ինչու չէ, նաեւ ռազմական-ռազմավարական նշանակություն ունենալ: Մինչ ուկրաինական ճգնաժամը Կասպից ծովի տարածաշրջանը դիտարկվում էր առավելապես հինգ պետությունների «ներքին միջավայր», սակայն տարանցիկ ուղիների, նոր էներգիայի աղբյուրների փնտրտուքը մեծացրել է միջազգային խաղացողների հետաքրքրությունն այս ուղղությամբ։
Ռուսական վառելիքին արագ եւ հուսալի այլընտրանքներ գտնելու համար Եվրամիությունը հայացք ուղղեց տարածաշրջանին, մասնավորապես՝ Ադրբեջանին։ Անցյալ տարի, օրինակ, ԵՄ-ն պայմանագիր ստորագրեց Բաքվի հետ, որով մինչեւ 2027 թ. նախատեսվում է կրկնապատկել Կասպից ծովից Հարավային գազային միջանցքով տեղափոխվող գազի ծավալը։ Նման զարգացումն ինքնըստինքյան ուժեղացրեց Ադրբեջանի դիրքերը եւ ավելի սանձարձակ դարձրեց վերջինիս հայատյաց քաղաքականությունը՝ դրանից բխող մեզ համար բացասական հետեւանքներով։ ԵՄ-ից բացի, Կասպից ծովի տարածաշրջանը հետաքրքրություն է ներկայացնում առաջին հերթին Թուրքիայի համար ոչ միայն էներգետիկ եւ լոգիստիկ առումով, այլեւ թյուրքական աշխարհն առավել ընդգրկուն միմյանց կապելու տեսանկյունից։
Որպես աշխարհաքաղաքական տարածք՝ Կասպից ծովի տարածաշրջանի կարեւորության մասին ընդգրկուն զեկույց է ներկայացրել Վաշինգտոնի Հուդզոնի ինստիտուտը։ Զեկույցի հեղինակ, ազգային անվտանգության եւ արտաքին քաղաքականության գծով վերլուծաբան Լյուկ Քոֆին բավական հետաքրքիր եւ մտորումների տեղիք տվող դիտարկումներ, հետեւություններ եւ առաջարկություններ է անում. նա անհրաժեշտ է համարում Միացյալ Նահանգների կողմից տարածաշրջանին առավել մեծ ուշադրություն դարձնելը, քանի որ Կասպյան տարածաշրջանը կարող է ապահովել ԱՄՆ-ի աշխարհաքաղաքական նպատակների իրականացումը: Զեկույցի հիմնական գաղափարն այն է, որ Կասպից ծովը պետք է դադարի ինչպես ռազմավարական խորություն ապահովել Ռուսաստանին, այնպես էլ՝ օգնի Իրանի հետ հարաբերությունների կառուցմանը։ Նկատենք, որ այդպիսի հեռանկարը որեւէ կերպ չի համադրվում հայկական շահին, քանի որ հենման կետ է ընտրվում Թուրքիա-Ադրբեջան առանցքը՝ Ռուսաստան-Իրան, եւ որպես միջանկյալ կետ՝ Հայաստանի փոխարեն։ Ի դեպ, մարտի 29-ին Մոսկվայում նախատեսվում է ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովի եւ Իրանի ԱԳ նախարար Հոսեյն Ամիր Աբդոլլահիանի հանդիպումը, որի ընթացքում քննարկվելու են արդի միջազգային մի շարք հարցերի շուրջ, այդ թվում՝ իրանական միջուկային ծրագրի շուրջ ստեղծված իրավիճակը, Սիրիայում, Աֆղանստանում, Մերձավոր Արեւելքում, Հարավային Կովկասում առկա դրությունն ու Կասպից ծովի խնդիրը։ ՌԴ ԱԳՆ մամուլի խոսնակ Մարիա Զախարովան լրագրողների հետ ճեպազրույցի ժամանակ նշել էր, որ ուշադրություն կդարձվի երկկողմ հարաբերությունների համապարփակ վերանայմանը` շեշտը դնելով առեւտրատնտեսական բաղադրիչի վրա, ներառյալ էներգետիկայի եւ տրանսպորտի ոլորտում համատեղ նախագծերի իրականացմանը։ Ինչպես տեսնում ենք, Կասպյան տարածաշրջանի կարեւորությունը լավ են գիտակցում բոլոր կողմերը։
Վերադառնալով Հուդզոնի ինստիտուտի զեկույցին՝ նշենք, որ Լյուկ Քոֆին Ռուսաստանի եւ Իրանի համագործակցությունը Կասպից ծովում սպառնալիք է համարում ավելի լայն տարածաշրջանի, ներառյալ ՆԱՏՕ-ի եւ նրա գործընկերների համար։ Որպես հիմնավորում՝ նշում է այն, որ, օրինակ, Մոսկվան կարող է օգտագործել Վոլգա-Դոն ջրանցքը՝ Կասպից եւ Սեւ ծովերի միջեւ ռազմածովային ուժերը տեղափոխելու համար: (Կասպից ծովն արտաքին աշխարհին կապվում է երկու ջրանցքներով, որոնցից մեկը Վոլգա-Դոնի ջրանցքն է։ Այն կապում է Կասպից եւ Սեւ ծովերը Ազովի ծովով): Մյուս կողմից՝ Կասպից ծովն օգտագործվում է որպես տնտեսական պատժամիջոցները շրջանցելու հնարավորություն:
Լյուկ Քոֆիի կարծիքով՝ Կասպյան տարածաշրջանում իր աշխարհաքաղաքական նպատակներին հասնելու համար ԱՄՆ-ն պետք է մի շարք քայլեր ձեռնարկի, մասնավորապես՝ մեծացնի ԱՄՆ դիվանագիտական ներկայությունը տարածաշրջանում՝ Ադրբեջանում, Ղազախստանում եւ Թուրքմենստանում՝ դրանով իսկ հակակշռելով Ռուսաստանի, Չինաստանի եւ Իրանի բարձրաստիճան պաշտոնյաների պարբերական այցերին Բաքու, Աստանա եւ Աշխաբադ: «Երբ ԱՄՆ-ն սկսի ավելի շատ համագործակցել տարածաշրջանի հետ՝ վստահություն եւ հարաբերություններ կառուցելու համար, ավելի շատ հնարավորություններ կլինեն համագործակցելու բարեկամ մերձկասպյան երկրների հետ»,- գրում է Հուդզոնի ինստիտուտի վերլուծաբանը:
Հաջորդը՝ Վաշինգտոնը պետք է տարածաշրջանի երկրներին գրավի ամերիկյան առաջադեմ տեխնոլոգիաների տրամադրմամբ՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ԱՄՆ ռազմածովային նավատորմը երբեք ներկայություն չի ունենա Կասպից ծովում։ Այդ «բացը» Միացյալ Նահանգները կարող է լուծել կրթական, ուսուցողական ծրագրերի միջոցով։ Ռազմածովային նավատորմի փոխարեն վերլուծաբանը «քաղաքականապես ավելի հեշտ է» համարում ԱՄՆ առափնյա պահպանության օգտագործումը Կասպյան տարածաշրջան ռազմական ներթափանցման համար։ «ԱՄՆ-ն պետք է աշխատի երկկողմանի եւ, անհրաժեշտության դեպքում, ՆԱՏՕ-ի միջոցով՝ բարելավելու գործընկերների անվտանգությունն ու ռազմական հնարավորությունները տարածաշրջանում։ Մասնավորապես՝ ԱՄՆ-ն պետք է աշխատի Թուրքիայի հետ տարածաշրջանում գործընկերների անվտանգությունն ու ռազմական հնարավորությունները բարելավելու համար։ Որոշ երկրներում, օրինակ՝ Թուրքմենստանում, ԱՄՆ-ն պետք է ձգտի խորացնել պաշտպանական եւ անվտանգության կապերը, բայց ոչ բացահայտ կամ հրապարակային»,- գրում է Լյուկ Քոֆին՝ առաջարկելով «օգնել պաշտպանել» մերձկասպյան երկրներին նրանց անօդաչու սարքեր, հականավային հրթիռներ եւ բոլոր այն պաշտպանական միջոցները տրամադրելու միջոցով, որոնք հաջող են դրսեւորել իրենց Ուկրաինայի պատերազմում։ Վերլուծաբանն արդար չի համարում Ազատության աջակցության ակտի 907-րդ դրույթի առկայությունը, քանի որ այն, ըստ նրա, խոչընդոտում է ԱՄՆ անվտանգության շահերից բխող գործողություններին:
Հուդզոնի ինստիտուտի զեկույցում տեղ գտած մոտեցումներն ու առաջարկները, ըստ ամենայնի, ընդունելի են ամերիկյան կառավարության համար։ Ինչպես տեսնում ենք, անդրկովկասյան եւ կասպյան տարածաշրջաններում ամերիկյան օրակարգը պաշտպանելու համար օգտագործվում են Թուրքիան եւ Ադրբեջանը՝ Իրանի եւ Ռուսաստանի ազդեցությունը նվազեցնելու համար։ Այդ համատեքստում պետք է դիտարկել Արցախի հարցը «փակված» համարելու եւ ցանկացած գնով «խաղաղություն հաստատելու» ձգտումը։
