Իրանի ղեկավարությունը «Թալիբան» շարժմանը սպառնացել է հրաժարվել բարիդրացիության քաղաքականությունից, եթե Աֆղանստանում իշխանության եկած ծայրահեղական խմբավորումը դադարի պահպանել միջազգային իրավունքը: Այս նախազգուշացումը հնչել է սահմանամերձ շրջաններում հարվածների անսպասելի փոխանակումից հետո: Չնայած նրան, որ Թեհրանը պահպանում է կապերը թալիբների հետ եւ նույնիսկ նրանց թույլատրել է դեսպանատուն բացել իր տարածքում, հարեւանների միջեւ հարաբերությունները վերջին շրջանում սրվում են ջրային հարցի պատճառով:
Այն մասին, որ Թեհրանը մտադիր է Քաբուլի հետ հարաբերություններում հավատարիմ մնալ թափանցիկության սկզբունքին, հայտարարել է Իրանի զինված ուժերի ցամաքային զորքերի հրամանատար Կիյումարս Հեյդարին: «Այնքան ժամանակ, քանի դեռ մյուս պետությունը պահպանում է միջազգային օրենսդրությունը, մենք հավատարիմ կմնանք փոխադարձ հարգանքի ու բարիդրացիության սկզբունքներին: Սակայն եթե մյուս կողմը չցանկանա պահպանել կանոնները՝ ընդունված միջազգային մակարդակով, միանգամայն այլ վերաբերմունքի կբախվի»,- նշել է Հեյդարին՝ ելույթ ունենալով հարավարեւելյան Սիստան ու Բելուջիստան նահանգ կատարած այցի ընթացքում. հարկ է նշել, որ հենց այդ շրջանում էին զինված բախումներ տեղի ունեցել Իրանի սահմանապահների ու թալիբ զինյալների միջեւ:
Ռազմական գործողությունների գոտին ներառել է մի շարք բնակավայրեր, որոնք Սիստանի եւ Բելուջիստանի ու իրանական Նիմրուզ նահանգի միջեւ են։ Ըստ Թեհրանի՝ աֆղանական կողմն «անտեսել է բարիդրացիության նորմերը եւ խախտել միջազգային իրավունքը»՝ կրակ բացելով «Սասոլի» հսկիչ անցակետի վրա, ինչը «հանգեցրել է վճռական պատասխանի»։ Արդյունքում կողմերը գործարկել են հրաձգային զենք ու թեթեւ տեխնիկա։ Մայիսի 28-ի կեսօրին Իսլամական Հանրապետության ցամաքային զորքերի հրամանատարությունը հայտարարել է սահմանին լիակատար անվտանգություն հաստատելու մասին՝ ի հեճուկս սոցիալական ցանցերում խնդրահարույց տարածքում թալիբյան ուժերի կենտրոնացման մասին հաղորդագրություններին։ Իրանական կողմը զոհեր ունի:
Այնուհետեւ «Թալիբանի» բարձրաստիճան ներկայացուցիչ Աբդուլհամիդ Խորասանին, ով արդեն աչքի է ընկել Թեհրանի դեմ ծայրահեղ կոշտ հայտարարություններով, ընդգծել է հարեւան երկրի զինված ուժերի դեմ շատ ավելի մեծ եռանդով պայքարելու պատրաստակամությունը, քան արմատական խմբավորման էքզիստենցիալ հակառակորդի՝ Վաշինգտոնի դեմ: Խորասանին վստահություն է հայտնել, որ իրանական կողմը «մուկ ու կատու է խաղում» Արեւմուտքի հետ, բայց միեւնույն ժամանակ «մեկ ընդհանրություն» է նրա հետ։ Նա հասկացրել է. եթե «Թալիբանի» ներսում ազդեցության առանցքային խումբը համաձայնություն տա, ապա աֆղանական կողմը կարճ ժամանակում կնվաճի Իրանը։ Խորասանիի հայտարարությունները փորձագետները գնահատել են որպես լայնամասշտաբ հակամարտության պատրաստակամության նշան։
Չնայած նրան, որ այս տարի Թեհրանը դիվանագիտական զիջումներ կատարեց եւ համաձայնեց Աֆղանստանի դեսպանատան շենքը հանձնել թալիբներին, կողմերի միջեւ տարաձայնություններն արագորեն աճում են։ Երկու երկրների միջեւ սահմանազատման հետ կապված պատմական խնդիրների պատճառով սահմանին աղբյուրների ջրի օգտագործման շուրջ չլուծված խնդիրներ կան։ 2021 թ. թալիբների իշխանության գալուց հետո իրավիճակն ավելի բարդացավ նրանց ցանկության պատճառով՝ դադարեցնել հոսքերը դեպի Իրան՝ օգտագործելով Հիլմենդ գետի ամբարտակը, թեեւ դրա ռեսուրսների օգտագործումը համակարգվում է 1973 թ. կարգավորումներով: Թալիբյան պաշտոնատար դեմքերը խոչընդոտների առաջացումը բացատրում են օբյեկտիվ գործոններով:
Իրանի մանեւրելու հնարավորությունները մեծ չեն. երկիրը ջրային ռեսուրսների խիստ պակաս է զգում: Ըստ տեղական իշխանությունների գնահատականների՝ Իսլամական Հանրապետության գրեթե 270 բնակավայրեր տառապում են ջրի սուր պակասից, քանի որ ամբարտակների ջրի մակարդակը հասել է ծայրահեղ ցածր ցուցանիշների: Մայիսին այցելելով ամենաշատ տուժած նահանգներից մեկը՝ Սիստան եւ Բելուջիստան, երկրի նախագահ Էբրահիմ Ռաիսին հանդես է եկել կոպիտ հայտարարությամբ, որ Քաբուլը պետք է շատ լուրջ վերաբերվի բոլոր նախազգուշացումներին, «որպեսզի հետո չբողոքի»: Ռաիսիի խոսքով՝ թալիբները պարտավոր են իրանցի մասնագետներին հնարավորություն տալ մեկնել Աֆղանստան եւ ստուգել ջրի պաշարների հետ կապված իրավիճակը։
Սակայն թալիբյան կողմը, ի պատասխան այդ կոչի, դրսեւորեց ծայրահեղ առճակատման վարքագծի մոդել: Նրա ոստիկանության նախկին ներկայացուցիչ Մուբին Խանը սոցցանցերում տեսանյութ է տարածել, որում պլաստմասե տարայի մեջ ջուր է լցնում եւ ասում, որ ցանկանում է ջուր ուղարկել Իրանի նախագահին: «Ես նրա համար ջուր եմ հավաքում Լոգար նահանգում, որովհետեւ նա մեզ լուրջ նախազգուշացումներ է ուղարկել։ Խնդրում եմ, մեզ լուրջ նախազգուշացումներ մի ուղարկեք, քանի որ մենք սարսափի մեջ ենք»,- հայտարարել է Խանը հեգնանքով:
Թալիբների հետ կապված իրավիճակն արդեն հանգեցրել է Իրանի ԱԳՆ-ի քննադատությանը, որը Թեհրանում թալիբների դիվանագիտական ներկայությունը թույլատրելուց առաջ որեւէ փաստարկ չի ներկայացրել։ Իրանցի նախկին պատգամավոր Հեշմաթոլլահ Ֆալահաթփիշեն հայտարարել է, որ դիվանագիտական ներկայացուցչության շենքը «Թալիբան» շարժմանը տալը թույլ նախաձեռնություն է: Նա շեշտել է, որ Իրանի դիվանագիտությունը տարածաշրջանում վկայում է Իսլամական Հանրապետության արտաքին քաղաքականության գերատեսչության անարդյունավետության մասին։
Հատկանշական է, որ Իրանի եւ թալիբների միջեւ սահմանային լարվածության նոր փուլը, ինչպես նաեւ փոխադարձ վիճաբանությունը դավադրության նոր տեսությունների տարածման պատճառ են դարձել՝ կապված Աֆղանստանից ամերիկյան զորախումբը դուրս բերելու ԱՄՆ նախագահ Ջոզեֆ Բայդենի որոշման հետ։ Դավադրության տեսաբանները 2021 թ. քաոսային տարհանումը, որի արդյունքում արեւմտյան ռազմական տեխնիկայի բազմաթիվ միավորներ հայտնվեցին թալիբների ձեռքերում, անվանել են վաշինգտոնյան ծրագրի տարրերից մեկը, որը, ըստ նրանց համոզմունքի, ի սկզբանե ենթադրում էր իշխանությունը թալիբներին փոխանցելու միջոցով անկայունության գոտի ստեղծել Իրանի սահմանների մոտ։
Ուշագրավ է այն փաստը, որ «Թալիբանի» ակտիվությունը հետեւել է Իրանի ու Իսրայելի միջեւ հերթական սպառնալից հայտարարություններին, եւ որոշ փորձագետներ դրանց մեջ շեշտված կապ են տեսնում: Օրեր առաջ իսրայելցիները հայտարարել էին Իրանի տարածքում ցանկացած օբյեկտի հարվածելու իրենց պատրաստակամության մասին, իսկ Թեհրանը, ի պատասխան դրա, հեռուստատեսությամբ ցուցադրեց իր նոր հրթիռի արձակման կադրերը: Նմուշներից մեկը տեղադրվել է Երուսաղեմի Տաճարի լեռան վրա գտնվող Ալ Աքսա մզկիթի փոքրացված մակետի կողքին, ինչն ակնհայտ ուղերձ էր Իսրայելին։ Հրթիռի հեռահարությունը գերազանցում է Թեհրանից Թել Ավիվ հեռավորությունը։ Ակնարկ է պարունակում նաեւ հրթիռի անվանումը. Հայբարը քաղաք է Սաուդյան Արաբիայում, որտեղ ապրում էին Մուհամեդ մարգարեի կողմից վտարված հրեաները։ 628 թվականին մարգարեի հրամանատարությամբ զորքերն իրենց վերահսկողությունը հաստատեցին Հայբարում՝ ջախջախելով հրեական ցեղերից մեկին եւ խլելով նրա հողերն ու ունեցվածքը։ Իրանը ռազմավարական նոր բալիստիկ հրթիռի ցուցադրմամբ հասկացրեց, որ այն կարող է ուղղվել դեպի Իսրայել:
Մինչեւ թալիբները մկաններ են ցուցադրում Իրանի հետ սահմանին, հրեական պետության ազգային անվտանգության խորհրդի ղեկավար Ցախի Անեգբին եւ ռազմավարական հարցերով նախարար Ռոն Դերմերը, ըստ ամերիկյան «Axios» կայքի տեղեկատվության, այս շաբաթ պատրաստվում են մեկնել Վաշինգտոն: Սպիտակ տանը կայանալիք բանակցությունների հիմնական թեման Սաուդյան Արաբիան ու Իրանն են:
