Վերջին տարիներին տարածաշրջանում բռնկված հակամարտությունները վեր հանեցին հայ ժողովրդի, հատկապես հայկական սփյուռքի անվտանգության բազմաթիվ հարցեր: Այն առավել սուր է դրվում հետխորհրդային տարածքներում արձանագրվող հակամարտությունների եւ ներքին անկայուն իրավիճակների ժամանակ: Նման զարգացումների ընթացքում մեծանում են ռիսկերը, երբ հակամարտող երկրների հայկական համայնքներին մղում են բախումների «առաջնագիծ»՝ որպես կանոն ոչ այնքան բուն ռազմական գործողությունների, որքան առաջին հերթին տեղեկատվական-քարոզչական պատերազմի առումով: Այն դեպքում, երբ Արցախում հակամարտությունը թեժ փուլից տեղափոխվել է դիվանագիտական եւ քարոզչական դաշտ, վերոշարադրյալ միտումները լրջագույն մարտահրավեր են Հայաստանի ու սփյուռքի անվտանգության համար:
Այս խնդիրը, ինչպես արդեն նշեցինք, առավել սուր է դրված հետխորհրդային երկրներում, որտեղ ավանդաբար ձեւավորված են հայկական մեծ համայնքներ: Ասվածի համատեքստում առանձնակի նշանակություն է ստանում ուկրաինական հակամարտությունը: Դա ակնհայտ երեւում է սոցիալական ցանցերում եւ ԶԼՄ-ներում, որտեղ տեղեկատվական պատերազմ է ընթանում ինչպես հակամարտության մեջ գտնվող կողմերի, այնպես էլ Արցախի չկարգավորված հիմնահարցի քարոզչական ճակատում: Օրերս ադրբեջանական հատուկ ծառայություններն սկսեցին շրջանառել Ուկրաինայում ընթացող ռազմական գործողությունների հետ կապ չունեցող ՀՀ քաղաքացու լուսանկարներ՝ փորձելով ներկայացնել, թե իբր Հայաստանի ԶՈւ զինվորական գրքույկով քաղաքացին կռվում է ռուսական զինված ուժերի դեմ, սակայն իրականում նա Ուկրաինայի շատ քաղաքացիների նման զբաղվել է սննդամթերքի գողությամբ: Ադրբեջանական հատուկ ծառայություններն այսօր «պեղում» են ուկրաինական ու հայկական դրոշների համատեղ լուսանկարներ եւ դրանք ակտիվորեն շրջանառում սոցիալական ցանցերում ու էլեկտրոնային տեղեկատվական հարթակներում: Նման ապատեղեկատվությունը հենց էլեկտրոնային հարթակներում է տարածվում, քանի որ դրանք կայծակնային ազդեցություն են ունենում հասարակական կարծիքի վրա, եւ հերքումները սովորաբար առաջնային ազդեցություն չեն թողնում:
Այն դեպքում, երբ Ռուսաստանը ստանձնել է Արցախում հրադադարի պահպանման եւ, ընդհանրապես, հիմնահարցի կարգավորման հիմնական դերակատարություն, ուկրաինական հակամարտության ընթացքում նման քարոզչական քայլերը շատ զգայուն թեմաներ են, եւ պետք է հնարավորինս պաշտպանվել ապատեղեկատվական թակարդներից՝ աշխատելով դրա համար որեւէ առիթ չտալ: Փոխարենը բազմաթիվ են դեպքերը, երբ ադրբեջանցիները կռվում են Ուկրաինայի զինված ուժերի կազմում, նույնիսկ արդեն խոցվել են այս երկրում հայտնված ադրբեջանական ռազմական ինքնաթիռները:
Այստեղ անհրաժեշտ է նաեւ գիտակցել, որ հայկական սփյուռքի համայնքներն առաջին հերթին այդ երկրների քաղաքացիներն են, որոնք որոշակի պարտավորություններ ունեն տվյալ պետությունների առաջ: Այսօր Ուկրաինայում կա մոտ 450 հազարանոց հայկական սփյուռք, իսկ Ռուսաստանում այդ թիվը գերազանցում է 2 միլիոնը: Համապատասխան երկրներում բնակվելն ուղղակիորեն անդրադառնում է հայկական համայնքների ներկայացուցիչների կարծիքների վրա, որոնք հրապարակվում են սոցիալական հարթակներում եւ որոնք օրինաչափորեն բեւեռացված ու իրարամերժ են:
Օրինակ՝ արցախյան վերջին պատերազմում հայկական սփյուռքը ծայրահեղ բեւեռացել էր: Ռուսաստանում բնակվող համայնքը միանշանակ քննադատության էր ենթարկում Արեւմուտքին եւ, ի դեմս Թուրքիայի, նաեւ ՆԱՏՕ-ին՝ արցախյան պատերազմը հրահրելու համար: Եվրոպական եւ ամերիկյան երկրների համայնքների ներկայացուցիչները կատարվածի մեջ տեսնում էին Ռուսաստանի թողտվությունն ու կրավորական կեցվածքը: Բազմաթիվ էին դեպքերը, երբ հարազատ քույրերն ու եղբայրներն ունեին տրամագծորեն հակառակ կարծիքներ, քանի որ նրանցից մեկն ապրում էր Եվրոպայում կամ ԱՄՆ-ում, մյուսը՝ Ռուսաստանում: Այստեղ ավելորդ է խոսել այն ծայրահեղ իրավիճակի մասին, երբ հակամարտության մեջ մտած կողմերի բանակներում կարող են զորակոչված լինել նաեւ այդ երկրների հայազգի քաղաքացիներ, ինչպես եղել էր աբխազական հակամարտությունում կամ այսօր Ուկրաինայում է:
Նման իրավիճակներում հնարավոր ռիսկերը նվազեցնելը մեր երկրի համար թիվ մեկ խնդիր է դառնում: Այդ նպատակով առաջնայնորեն պետք է նվազագույնի հասցվի ծայրահեղ բեւեռացված կարծիքների շրջանառությունը սոցիալական ցանցերում, ինչը կարող է վնաս հասցնել արցախյան հիմնախնդրի քաղաքական կարգավորման գործընթացին: Պետք է շեշտադրումներն արվեն այն սկզբունքների վրա, որոնք բխում են հայկական պետությունների ռազմավարական նպատակներից, օրինակ՝ նման իրավիճակներում ազգերի ինքնորոշման իրավունքին առաջնայնություն տալը: Դա միջազգային հանրության համար ընկալելի կլինի, քանի որ ունենք Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի իրացման խնդիրը: Այն հասկանալի կլինի նաեւ Ուկրաինայում, չէ որ տասնամյակներ շարունակ այդ երկիրը համակրում էր Ադրբեջանին՝ շեշտադրելով նաեւ իր համար խնդիր դարձած տարածքային ամբողջականության սկզբունքի գերակայությունը: Այլ կերպ ասած՝ տարբեր կենտրոնների քարոզչական պատերազմի գործիքի չվերածվելու համար հայկական սփյուռքը պետք է հանդես գա հայկական շահի դիրքերից, ինչը չի կարող երկուսը լինել:
