100 օրից ավելի շարունակվող Արցախի շրջափակումը, Հայաստանից մատակարարվող բարձրավոլտ էլեկտրաէներգիայի հաղորդման լարերի՝ արդեն տեւական ժամանակ նպատակային վնասված լինելը եւ գազի մատակարարման պարբերական խափանումները հումանիտար ճգնաժամին զուգահեռ լուրջ բնապահպանական խնդիրներ են առաջացրել հանրապետությունում: Հանրահայտ ճշմարտություն է, որ բնապահպանական հիմնահարցերը տեղային չեն լինում, դրանք սովորաբար անդրսահմանային ազդեցություն ունեն, հատկապես՝ ջրային ռեսուրսները, ինչն Ադրբեջանի ժողովուրդն արդեն գարնան գալու հետ սկսել է իր մաշկի վրա զգալ:
Շրջափակման ամիսներին բնակարանների, նախադպրոցական եւ դպրոցական հաստատությունների ջեռուցման հարցը լուծելու համար արցախցիները ստիպված են հատել նախկինում իրենց կողմից այնքան խնամքով պահպանված հիմնական բնական հարստություններից անտառային տարածքները: Մյուս կողմից էլ էլեկտրաէներգիայի բացն ինչ-որ չափով լրացնելու համար գերծանրաբեռնված աշխատում է «ՍարսանգՀԷԿ»-ը: Այս խոշոր ՀԷԿ-ից բացի, Արցախի Թրղե գետի վրա գործում է 4 փոքր ՀԷԿ, բայց դրանց հզորությունը շատ փոքր է՝ 6 ՄգՎ:
Թեկուզ հովհարային անջատումներով, Արցախի բնակչությանն էլեկտրաէներգիայով ապահովելու համար «ՍարսանգՀԷԿ»-ն անցել է շուրջօրյա աշխատանքային ռեժիմի նախկին՝ օրական 16-ժամյա ռեժիմի փոխարեն եւ կրկնակի ավելացրել է էլեկտրաէներգիայի արտադրության ծավալը: Նախորդ տարիներին, երբ Հայաստանից էլեկտրաէներգիայի եւ գազի մատակարարումները չէին դադարեցվում, «ՍարսանգՀԷԿ»-ը հունվար-մարտ ամիսներին արտադրում էր 15 մլն ԿՎ ժամ, իսկ այս տարի արդեն 33 մլն կվ/ժ-ից ավելի էլեկտրաէներգիա է արտադրել:
Բնականաբար, անհրաժեշտ էլեկտրաէներգիան արտադրելու համար Սարսանգի ջրամբարից բաց է թողնվում հավելյալ քանակությամբ ջուր, եւ այսօրվա դրությամբ այնտեղ առկա է 140 մլն խմ ջուր, այն դեպքում, երբ ջրամբարի տարողունակությունը 560 մլն խմ է: Եթե սրան գումարենք փաստը, որ ջրամբարի մեռյալ ծավալը 70 մլն խմ է, ապա բնապահպանական եւ սոցիալական աղետի պատկերն ավելի ամբողջական կլինի: Հետպատերազմյան երկու տարիներին ադրբեջանցիները բանակցել են Արցախի համապատասխան ոլորտի պատասխանատուների հետ, եւ այդ ժամանակահատվածում Սարսանգի ջրամբարից ջուր է բաց թողնվել Արցախի հարակից ադրբեջանական տարածքների գյուղացիների հողերը ոռոգելու համար: Այսօր, սակայն, Սարսանգի ջրամբարի ներկայիս մակարդակը եւ շարունակվող շրջափակումը փաստում են, որ այս տարի այնտեղ կուտակված ջուրը կարող է միայն մասնակիորեն բավարարել Արցախի էլեկտրաէներգիայի արտադրության եւ գյուղատնտեսական պահանջները:
Եթե կեղծ բնապահպանական հիմնավորումներով շրջափակումը շարունակվի, ապա Արցախում առաջ եկած բնապահպանական խնդիրները բումերանգի էֆեկտով հարվածելու են Ադրբեջանին, Արցախի Հանրապետությանը հարակից ադրբեջանական գյուղերի հազարավոր հեկտարներով վարելահողեր մնալու են առանց ջրի: Սարսանգի ջրամբարում եղած ջուրը հազիվ բավարարի Արցախի հյուսիսային շրջանների գյուղատնտեսական աշխատանքներն իրականացնելու համար, որով արցախցին մասնակիորեն կկարողանա լուծել պարենի հիմնահարցը, ասել է թե՝ մեղմել հումանիտար ճգնաժամը: Այս ամենին զուգահեռ ադրբեջանական զինուժը կրակում է գարնանային հողագործական աշխատանքներ իրականացնող արցախցիների ուղղությամբ՝ թույլ չտալով նրանց մշակել իրենց՝ առանց այն էլ 44-օրյա ագրեսիայից հետո խիստ կրճատված գյուղատնտեսական նշանակության հողերը:
Պաշտոնական Բաքուն, անտեսելով միջազգային կառույցների հորդորները, ոչ միայն չի բացում Լաչինի միջանցքը, չի վերականգնում էլեկտրամատակարարումն ու գազամատակարարումն Արցախ, այլեւ խախտում է 2020 թ. նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությամբ ամրագրված արցախա-ադրբեջանական շփման գիծը եւ ընդհուպ մոտենում Գորիսն Արցախի մայրաքաղաքին կապող միակ գրունտային ճանապարհին՝ ուղիղ նշանառության տակ պահելով այն եւ անհնարին դարձնելով հումանիտար բեռների շարժը նաեւ այդ ճանապարհով:
Սարսանգի ջրամբարից էներգետիկ նպատակներով ջրի հետագա բացթողումները կարող են հատել թույլատրելի՝ մեռյալ 70 մլն խմ ծավալը, ինչն էկոլոգիական աղետ է ցանկացած ջրային համակարգի համար, եւ այդ դեպքում իրավունքի ու քաղաքական միջազգային կառույցների հետ մեկտեղ արդեն բնապահպանական կառույցներն էլ կլծվեն Բաքվին սթափվելու կոչեր հղելու գործին: Այս ամառ, թերեւս, սեփական ղեկավարներին ուղղելիք հարցեր կունենան նաեւ Արցախի հարակից ադրբեջանական ջրազրկված բնակավայրերի գյուղացիները:
