Արվեստը պետք է անկեղծ ստեղծագործության սկզբունքով շարժվի, հակառակ դեպքում այն արվեստ կոչվել չի կարող: Այդ կանոնով է ձգտում առաջնորդվել երիտասարդ ջութակահար Սամվել Առաքելյանը…
Վերջին մի քանի տարին Երեւանի պետական կոնսերվատորիայի շրջանավարտի, անվանի մանկավարժ, պրոֆեսոր Հենրիկ Սմբատյանի սանի համար բավական լարված ստացվեց: Նա ուսանում էր ԱՄՆ-ի Միչիգանի համալսարանում: Հոկտեմբերին հաջողությամբ ավարտեց ուսումը` պաշտպանելով նաեւ դոկտորական թեզ` նվիրված Արամ Խաչատրյանի ստեղծագործություններին: Միաժամանակ մեր 35-ամյա հայրենակիցը Միացյալ Նահանգներում տպավորիչ հաջողությունների է հասել նաեւ հենց երաժշտական ասպարեզում՝ ե՛ւ որպես մենակատար, ե՛ւ որպես նվագախմբի անդամ: Կարելի է փաստել, որ այժմ շարունակվում է Ս. Առաքելյանի կայացումը որպես ունիվերսալ տաղանդով եւ փաստացի անսահմանափակ կատարողական հնարավորություններով օժտված երաժշտի: Ջութակի հետ նրա երկխոսությունը դառնում է իր սրտում ծնվող էներգետիկ հոսքը «հաղորդելու» գրավիչ գործողություն:
-Սամվել, որպես կանոն, զավակները երաժշտություն են գալիս՝ քայլելով ծնողների հետքերով: Իսկ Ձեր ծնողները երաժիշտներ չեն: Դա Ձեզ չխանգարե՞ց:
-Այո, մայրս ճարտարագետ է եղել (վերջերս, ցավոք, կյանքից հեռացավ), հայրս միջազգային հարաբերությունների մասնագետ է, այժմ` համալսարանի պրոֆեսոր: Բայց դա բնավ խոչընդոտ չդարձավ, ընդհակառակը՝ ծնողներս մեծապես նպաստեցին իմ երաժշտական կարիերայի կայացմանը: Հատկապես մայրս, ում դերը, հիրավի, հսկայական եմ գնահատում:
-Մեծ թվով վաստակաշատ մանկավարժներ պնդում են, որ գիտելիքներին ռեալ տիրապետող երեխաներ համեմատաբար քիչ են լինում, հիմնականում ծնողների ջանքերն են դեր խաղում: Ձեզ մոտ այդ առումով ինչպե՞ս էր:
-Երեւի Ամերիկա չեմ հայտնագործի, եթե փաստեմ, որ երեխայի մոտ պարապմունքների, ուսման հանդեպ հակումը, անկախ շնորհալիության աստիճանից, հազվադեպ երեւույթ է: Ընդհանուր առմամբ` նստաջանությունը երեխաներին բնորոշ չէ: Ես էլ այդ առումով բացառություն չէի, շատ չէի պարապում: Սակայն ծնողներս ինձ ամեն ինչ շատ ճիշտ մատուցեցին: Չէ՞ որ կատարողական բնագավառում ոչ միայն տաղանդ է պետք, այլեւ արվեստին լավ տիրապետում: Միայն դրա շնորհիվ է հնարավոր արդյունքների հասնել: Հարկավոր է երեխային հետեւողականորեն ու գրագետ կերպով պատվաստել ամենօրյա պարապմունքների կարեւորության գիտակցումը՝ նրան երաժշտությունից չվանելու համար: Անչափ շնորհակալ եմ ծնողներիս: Այսօր գիտակցում եմ, որ կարող եմ տարբեր նվագախմբերի կազմում բացարձակ տարբեր երաժշտություն կատարել եւ դրանից հաճույք ստանալ:
-Երբվանի՞ց եք սկսել զբաղվել երաժշտությամբ:
-Վեց տարեկանից, այսինքն՝ ոչ ամենամատաղ հասակից: Մինչդեռ կան մի շարք երկրներ, որտեղ երեխաներին արդեն երեք տարեկանից են տալիս երաժշտության: Իմ դեպքում ամեն ինչ, կարելի է ասել, ստանդարտ ընթացավ. մայրս ինձ բերեց մեր վարչական շրջանի երաժշտական դպրոցներից մեկը, այնտեղ սկսեցի ուսանել երաժշտական գրագիտություն: Ի դեպ, առաջին մենակատարման համերգս հենց այդ դպրոցում տվեցի:
-Որ պահին հասկացաք, որ երաժշտությունն իսկապես Ձեր գործն է:
-Դպրոցում 4-5-րդ դասարանցիներն արդեն ներգրավվում են համերգային գործընթացում: Նման հաշվետու ելույթներ պարբերաբար կազմակերպվում են նաեւ պետկոնսերվատորիայի դահլիճներում: Արդյունքում գոյանում է յուրատեսակ մի կախվածություն, երբ սկսում ես համերգներից հաճույք զգալ, որովհետեւ տեսնում ես սեփական ջանքերիդ արդյունքը եւ պարապմունքներն արդեն չես ընկալում որպես զուտ ծնողների քմահաճույք: Միաժամանակ սկսում ես գիտակցել, որ, իրոք, լուրջ գործով ես զբաղվում:
-Վերջերս Միչիգանի համալսարանում պաշտպանեցիք դոկտորական թեզ, սկսել եք դասավանդել: Հետաքրքիր է, դասախոսը Ձեր մեջ ջութակահարին հիմա գերակշռո՞ւմ է:
-Անշուշտ, Միչիգանի համալսարանի մագիստրատուրայում եւ դոկտորանտուրայում սովորելը դարձավ կյանքիս շատ կարեւոր մի մաս, որին բավական սթափ եմ մոտենում: Փա՜ռք Աստծո, լավ ընկերների ու գործընկերների առումով բախտս բերել է: Նրանք շահագրգռված են նոր երաժշտություն կատարելու գործում: Հաճախ ինձ են դիմում Տիգրան Մանսուրյանի, Առնո Բաբաջանյանի գործերից կատարելու խնդրանքով: Չափազանց հաճելի է, որ տարբեր մարդկանց, այդ թվում՝ նաեւ ոչ պրոֆեսիոնալների շրջանում հայ դասական երաժշտությունն առաջացնում է նման վիթխարի հետաքրքրություն:
-Աշխարհի ժամանակակից կոմպոզիտորների երաժշտություն հաճա՞խ եք կատարում:
-Ճիշտն ասած, ջանում եմ հեռու կանգնել այն հարցից, թե տվյալ ստեղծագործությունը երբ է գրվել: Իհարկե, ազդում են հեղինակի անձնական հատկությունները, ինչպես նաեւ այն դարաշրջանը, երբ նա ապրել է: Սակայն անմիջապես երաժշտությունից ելնելը համարում եմ ավելի ճիշտ: Արվեստում ամենակարեւորն արտահայտվելու անկեղծությունն է: Լուրջ գործեր կատարելիս, որոնք ունեն ոչ միանշանակ ընկալում եւ ունկնդրից լրջմտություն, գործակցություն են պահանջում, իմ խնդիրն ուշադրությունը պահելն է:
-Լսարանի առումով տարբերություններ զգո՞ւմ եք:
-Անշուշտ, կան տարբերություններ: Ասենք` եվրոպական արվեստասերներն առանձնանում են խստապահանջությամբ եւ երաժշտական նյութի մեջ ավելի խորը ներթափանցմամբ: Ցանկացած կատարողի համար դա միշտ բարձր շեմ է ու բարձր պատասխանատվություն, ուստի այդքան կարեւոր է հենց Եվրոպայում ճանաչում ձեռք բերելը: Հայ ունկնդրին բնորոշ է երաժշտություն ընդունելու կամ չընդունելու ավելի զգացմունքային սանդղակ: Իսկ Եվրոպայում այդ սանդղակը միջինացված է, թվում է, թե չկա ոչ ծանր ձախողում, ոչ էլ չափից շատ փառաբանում: Թերեւս, դա միակ տարբերությունն է: Իսկ ահա Ամերիկայում, հատկապես եթե խոսքը փոքր քաղաքների մասին է, ամեն ինչ մի փոքր այլ կերպ է: Այնտեղ մարդիկ ավելի են արձագանքում էֆեկտավոր, ազդու բաների ու կատարողին հիմնականում զմայլանքով են ընդունում: Միշտ տիրում է սրտագին, բարի մթնոլորտ եւ հանդիսատեսի երախտապարտության զգացում: Երաժշտի համար դա շատ կարեւոր է:
-Ի տարբերություն Ձեր գործընկերներից շատերի, Դուք ջութակի հետ բեմում զգացմունքների առումով բավական զուսպ եք:
-Կարծում եմ` առօրյա կյանքում է՛լ ավելի զուսպ եմ: Գործիքի հետ երկխոսելիս արտաքին էֆեկտների կողմնակից չեմ, երբեք նման հակվածություն չեմ ունեցել: Ավելի լավ է էներգիան «թանձրացնել», ուղղել ձայնի մեջ: Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե տվյալ պահին ինչ ես նվագում: Այսպես, հասկանալի է, որ բարոկո երաժշտությունում մարմնի շարժումների ու էմոցիաների առումով ամեն ինչ ի սկզբանե ավելի խիստ է լինելու: Եթե նման կատարումն ականջակալով նույնչափ զգացմունքային է ընկալվում, ինչպես եւ իրականում, ուրեմն դու ամեն ինչ ճիշտ ես անում:
-Չեմ կարող չհարցնել Նյու-Յորքի հանրահայտ «Քարնեգի հոլում» ելույթիդ մասին, որը նվիրված էր մեր աշխարհահռչակ հայրենակից Տիգրան Մանսուրյանին: Ինչպիսի՞ զգացմունքներ է ապրում այդ բեմում առաջին անգամ հանդես եկող երաժիշտը:
-Իհարկե, ինձ համար այդ համերգը չափազանց կարեւոր էր: Կարիերայի հետագա զարգացման համար դա վիթխարի խթան էր: Ընդհանրապես, ցանկացած երաժշտի համար «Քարնեգի հոլի» բեմում հանդես գալը, հիրավի, պատմական իրադարձություն է:
-Սամվել, ի՞նչ կասեք Ձեր նախասիրած կոմպոզիտորների մասին:
-Շատ եմ սիրում Պյոտր Չայկովսկու, Արամ Խաչատրյանի, Առնո Բաբաջանյանի երաժշտությունը: Դրա հետ մեկտեղ, Բաբաջանյանը շատ բարդ կոմպոզիտոր է, նրա ստեղծած կերպարներն այնքա՛ն խորն են, դրանք երբեմն շատ դժվար է հասկանալ եւ ըմբռնել: Սակայն այդ գործերը կատարելն անչափ հետաքրքիր է:
-Ինչպե՞ս եք վերաբերվում հայ դասական երաժշտությանը:
-Այն ինձ հոգեհարազատ է, շատ եմ սիրում: Հատկապես ինձ գերում են Առնո Բաբաջանյանի, Արամ Խաչատրյանի, Տիգրան Մանսուրյանի չքնաղ մեղեդիները:
-Ծնվել եք 20-րդ եւ 21-րդ դարերի սահմանագծին: Ձեր կարծիքով` երաժշտության հետագա զարգացումը ո՞ր ուղիով է ընթանալու:
-Երաժշտությունը միշտ ապրում է իր հեղինակի հետ: Բախը, Մոցարտը, Չայկովսկին, Վերդին, Արամ Խաչատրյանը, Առնո Բաբաջանյանը եւ մեր մյուս հանճարներն անցնում են դարերի միջով: Նրանց երաժշտությունը սահմաններ չունի, այն հավերժ է: Այդ առումով կատարողի առջեւ բարդ խնդիր է դրված՝ անընդհատ կատարելագործել իր վարպետությունը: Դա մեծ ու բազմակողմանի մշակույթ է: Դասական երաժշտությունը համապատասխան կատարում է պահանջում: Դա բազմադարյա ավանդույթ է, հարկավոր է այն պահել պատշաճ մակարդակի վրա:
-Երաժշտությունից բացի, կյանքում ինչո՞վ եք հետաքրքրվում:
-Գրականություն եմ սիրում: Համաշխարհային պատմություն էլ եմ սիրում: Ինձ համար հետաքրքիր է հնարավորինս շատ իմանալ հին Հայաստանի, հին հույների, հռոմեացիների մասին: Իտալիայի պատմությունն եմ ուսումնասիրում, այնտեղ կան առանցքային պահեր, որոնք օգնում են ավելի լավ հասկանալ նաեւ երաժշտական կերպարները, ըմբռնել դրանց ենթատեքստը: Ասենք` Արամ Խաչատրյանի երաժշտությունը դժվար է միանգամից հասկանալ: Սակայն պատմություն եւ գրականության պատմություն իմանալը բացում է անհայտի դռները:
Աշոտ ԳԱՐԵԳԻՆՅԱՆ
