Վերջերս հանրության լայն շրջանակներում քննարկվում են արվեստի բնագավառում պատվավոր (վաստակավոր, ժողովրդական) կոչումների չեղարկման խնդիրները: Ես առանձնապես դեմ չեմ կոչումների շնորհման նախկին համակարգին, թեեւ այլ բան է, թե ում եւ ինչպես էին տրվում այդ կոչումները: Այժմ էլ կարծում եմ, որ գլխավորը, անշուշտ, անվանակոչելը կամ պատվավոր կոչումներ տալը չէ: Կարեւորը այն է, որ այդ ամենը ծառայի որպես օրինակ եւ դառնա զարգացումը խթանելու գործիք: Իսկ գուցե արժե՞, որ կոչումների հետ սահմանվեն նաեւ պատվովճարներ:
Ընթերցողին ուղղված այս հարցադրումով էր ավարտվել Լոռվա ձորի տարեգիր՝ «Թումանյանական աշխարհի» 2008 թ. մայիսի 20-ի «Նրա կյանքի դասերը» խորագրով իմ հրապարակումը` նվիրված պետական-կուսակցական նշանավոր գործիչ Հովհաննես (Իվան) Թեւոսյանին:
Ինչպես հաճախ է պատահում, նման հանգամանքներում արձագանքները մեկ-երկու օր տեւած խոսակցություններից այն կողմ չանցան: Հիմնավորված արձագանքներ չեղան: Իսկ անվանակոչություններ լինում են, հավատացած եմ, որ երկար ժամանակ դեռ լինելու են:
«Անվանակոչություն» բառը Էդ. Աղայանի «Արդի հայերենի բացատրական բառարան»-ում ներկայացվում է «Անուն դնել, անվանել: Անունը կոչելը, անունով կոչելը, անուն դնելու՝ մկրտելու, տարեդարձի հանդես»: Մեր քաղաքի դպրոցները (մեկ, երկու բացառությամբ) տարիների ընթացքում անվանակոչվել են: Անվանակոչության հանդեսներ եղել են, իսկ մկրտելու տարեդարձի հանդեսներ դժվարանում եմ հիշել…
Սուրեն Սպանդարյան, Հովհաննես Թումանյան, Ստեփան Շահումյան, Եղիշե Չարենց, Արտեմ Միկոյան, Սայաթ-Նովա, Ալեքսանդր Մյասնիկյան… Երեւելի այս այրերի անունները, անշո՛ւշտ, դեռ արծարծվում են դպրոցների անվանակոչության հետ կապված: Արծարծվել բառը ես պատահական չընտրեցի: Դրանից այն կողմ անվանակոչության գաղափարն այսօր չի նկատվում: Անգամ դպրոցների կնիքներից ջնջվել են այդ անունները: Այս մարդկանց նվիրված միջոցառումներ դպրոցներում եղել ու, անշուշտ, լինելու են, բայց դեպքից դեպք անցկացվող միջոցառումները չեն կարող պահպանել անվանակոչության ողջ ուժը եւ ոգին:
«Ո՞ւմ անունով է ձեր դպրոցը» հարցմանը քաղաքի ոչ մի թաղամասում ուրախացնող ու հիմնավորված պատասխաններ չկարողացա լսել: Համեմատաբար տարեցները հստակ ասում էին անունը, ազգանունը` չկարողանալով դրանից այն կողմ անցնել: Համեմատաբար երիտասարդները կամ լռում էին, կամ խուսափում էին հարցադրումներից, հաճախ նույնիսկ շփոթում էին այս կամ այն գործչին անուն-ազգանվանը մոտ մեկ ուրիշի հետ: Լսել եմ նաեւ զավեշտալի պատասխաններ՝ գրողը կոչվել է կոնստրուկտոր, պետական գործիչը՝ նկարիչ… Երեխան մանկապարտեզից գնում է դպրոց: «Ո՞ւմ անվան է դպրոցը» հարցը կարծես չի հետաքրքրում ոչ դաստիարակներին եւ ոչ էլ ծնողներին: Կարծում եմ՝ հպարտության զգացողության դաստիարակման այս յուրատիպ աղբյուրի արժեքը պետք չէ թերագնահատել: Քաղաքի փողոցներն ունեն իրենց անվանումները, շատ փողոցներ` համարներ, կան նաեւ անվանված-համարակալված նրբանցքներ, բայց շենք-շինությունները հասցեավորվում են նախկին իներցիայով: Անվանակոչությունների մեծ մասը դեռ չի հայտնվում ցուցատախտակներում, փոստային ծրարներում, քաղաքացուն տրվող անձնագրերում եւ այլ փաստաթղթերում: Հիմնախնդիրը մեր քաղաքինը չէ միայն: «Այս տանը ապրել է հայ բեմի երախտավոր Վահրամ Փափազյանը». կարդացի Երեւանում ու շենքի բակում հանդիպած 7-8 մարդուց միայն մեկից լսեցի քիչ թե շատ արժանահավատ նկարագիր մեծ հայրենակցի մասին: Երեւանի կենտրոնում Մխիթար Հերացու փողոցի 13 անցորդներից 11-ը գիտեին, որ իրենք Մխիթար Հերացու փողոցում են, բայց նրանցից միայն 4-ը կարողացան ասել, թե ով է Մխիթար Հերացին: Այն էլ հետագայում պարզվեց, որ նրանցից 3-ը Մխիթար Հերացու անվան բժշկական համալսարանի ուսանող են: Ուրեմն` այս խնդիրը համազգային հնչեղություն ունի: Եկեք մեկ անգամ եւս խորհենք միասին. ո՞ւմ համար են, ինչի՞ համար են անվանակոչությունները: Ականջալուր մնանք հռչակավոր ամերիկացու՝ Էմերսոնի «Ոմանք մեզ համար խոշորացնող ապակիներ են, որոնց միջոցով կարդում ենք սեփական հոգիները» ուսանելի խորհրդին: Այո, ոգեղեն արժեքներ, անավարտ դասեր են մեր մեծերի կյանքի դասերը: Արժե՞, ուրեմն, շարունակել անվանակոչել դպրոցներ, փողոցներ, գրադարաններ, թանգարաններ, անգամ շեներ նրանց անուններով, բայց գոնե չմոռանալով անուն դնելու, մկրտելու տարեդարձի հանդեսները: Հակառակ դեպքում ինչի՞ համար են շարունակվում անվանակոչությունները, երբ կատարվածի իմաստը մնում է միայն տերմինաբանական ու բացատրական բառարաններում: Նույն պատկերն է նաեւ պատվավոր կոչումների դեպքում:
ՎԱՂԱՐՇԱԿ ՂՈՐԽՄԱԶՅԱՆ
