Աստղային ծիածաններ

«Եթե աստղերը գիշերային երկնքում առկայծեին միայն հազար տարին մեկ անգամ, որպիսի՜ ջերմ հավատով կհամակվեին մարդիկ՝ սերնդեսերունդ պահպանելով հիշողությունը աստծո քաղաքի մասին»:

Էմերսոն

«Մահկանացու եմ, գիտեմ, որ ծնվել եմ մեկ օրով:

Բայց երբ հաճույքով հետեւում եմ աստղերի

Հոծ բազմության շրջանաձեւ ընթացքին,

Քայլում եմ օդով ու չեմ դիպչում ես գետնին»:

Պտղոմեոս, Ք. ա. 150 թ.

Աստղերը վիթխարի գազային գնդեր են: Դրանցում գազն այնքան է շիկացած, որ գտնվում է պլազմային վիճակում: Աստղը գազի եւ փոշու ամպի կենտրոնում առաջանում է ձգողական սեղմման արդյունքում: Գազը խտանում է աստիճանաբար, այդ ընթացքում նրա ջերմաստիճանը բարձրանում է: Երբ այն հասնում է 10 մլն աստիճանի, սկսվում են ջերմամիջուկային ռեակցիաներ, որոնք ուղեկցվում են հսկայական քանակի էներգիայի անջատումներով, ու օբյեկտը սկսում է լույս ճառագել: Հենց այս պահից սկսած՝ կարելի է ասել, որ նոր աստղ է ծնվել: Իսկ նրա հետագա ճակատագիրը կախված է աստղի զանգվածից:

Աստղերը, կախված ջերմաստիճանից, ունենում են տարբեր գույներ: Այդպիսով՝ նրանք երկնքում ստեղծում են գույների խաղ՝ «աստղային ծիածաններ»: «Մեր ԴՆԹ-ի ազոտը, մեր ատամների կալցիումը, արյան մեջ երկաթը, մեր խնձորով կարկանդակների ածխածինը ստեղծվել են փլուզվող աստղերի ներքին տարածքներում: Մենք պատրաստված ենք աստղաշորերից» (Կարլ Սագան):

…«Աստղ» բառից է քնքուշ ու երկնային «Աստղիկ» անձնանունը:

Աստղիկը հայոց դիցարանում սիրո ու գեղեցկության աստվածուհին է: Աստղիկին նվիրված մեհյանները գտնվում էին Աշտիշատում, Արտաշատում, Անձեւաց գավառում՝ Պաղատ լեռան գագաթին, Վանի մոտ՝ Արտամետում եւ այլուր: Աստղիկին նվիրված տոնը հանդիսավորությամբ նշվում էր նավասարդ ամսին: Աստղիկը նաեւ ջրի աստվածուհին էր, ու Գեղամա լեռներում եւ Հայաստանի այլ վայրերում հայտնաբերված «վիշապներ» կոչվող ձկնակերպ կոթողները գուցե նրան են նվիրված: Նրա պաշտամունքի հետ է կապված նաեւ հայկական հեթանոսական տոմարի ամիսների 7-րդ օրվա անունը:

Իսկ հիմա՝ մի ուրիշ «աստղային» անվան մասին: Աստղի բլուր. վաղ երկաթի ժամանակաշրջանի  (Ք. ծ. ա. 10-5-րդ դդ.) կիկլոպյան ամրոց ու դամբարանադաշտ Ենոքավան գյուղի մոտ: Եզակի են ամրոցում գտնված տաճարի երկհարկանի կավե մոդելը եւ կոճաձեւ զոհանոթները, բրոնզե գոտին, որ զարդարված է կենդանիների, հեծյալների, մարտակառքերի եւ աստվածների պատկերներով:

…Մարդի՛կ, «մի՜ շշնջացեք ձեր ցանկությունները հեռավոր աստղերին. համարձակորեն գոռացե՜ք նրանց արեւի ներքո»,- սա Ռիշեր Գուդրիլի հորդորն է:

Վիկտոր Համբարձումյանի անվան Բյուրականի աստղադիտարանում կարեւորագույն շատ հետազոտություններ են կատարվել աստղերի ու գալակտիկաների առաջացման, նյութի տիեզերական գոյաձեւերի ֆիզիկայի վերաբերյալ: Հայտնաբերված ամենահետաքրքիր օբյեկտներից են Մարգարյանի գալակտիկաները: Դրանք սպեկտրի ուլտրամանուշակագույն տիրույթում ճառագայթման ավելցուկ ունեն, եւ նրանց ճառագայթումը պայմանավորված չէ սոսկ հայտնի մեխանիզմներով: Դրանց կորիզներում ընթանում են բուռն, պայթյունային գործընթացներ: Բյուրականում ձեւավորվել է աստղաֆիզիկայի մի ողջ ուղղություն՝ բյուրականյանը, ըստ որի՝ տիեզերքում կան գերխիտ նախաաստղեր, որոնց նյութից ձեւավորվում են աստղերն ու աստղային համակարգերը:

…«Ես սիրում եմ գիշերը: Առանց մթության մենք երբեք չէինք տեսնի աստղերը»:  Սա ասել է Ստեֆան Մեյերը: Բայց ախր ե՜ս էլ եմ սիրում գիշերը առաջին հերթին նրա համար, որ Աստծո քաղաքի լույսերն են վառվում իմ վրա, որ ես տեսնո՜ւմ եմ այդ լույսերը…

Զարուհի ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ