Մենք «բարք» (mores) ենք անվանում հոգու այն արատները կամ սխրանքները, որոնք մեզ հակում են հոռի կամ բարի գործերի: Արատները եւ առաքինությունները ներհատուկ են ոչ միայն հոգուն, այլեւ մարմնին, օրինակ՝ տկարությունը կամ ամրա-կազմությունը, որը մենք «ուժ» ենք անվանում, ծուլությունը կամ ժրությունը, կաղու-թյունը կամ բարեկազմությունը, կուրությունը կամ տեսունակությունը: Հետեւաբար, երբ մենք արտասանում ենք «արատներ», ապա մեկը մյուսից տարբերելու համար ճշտում ենք՝ «հոգու»: Հատկապես դրանք, այսինքն՝ հոգու արատներն են, որ հակա-դրվում են առաքինություններին, ինչպես մեղանչականությունը՝ արդարակեցությա-նը, վեհերոտությունը՝ անսասանությանը, անզսպվածությունը՝ ժուժկալությանը:
Կան հոգու որոշ արատներ կամ առաքինություններ, որոնք բարքերի հետ առն-չություն չունեն. դրանցով չի պայմանավորվում մարդկային կյանքը որպես արժանի պարսավանքի կամ դրվատանքի. այդպիսին են, օրինակ, հոգեկան բթությունը կամ մտքի սրությունը, մոռացկոտությունը կամ լավ հիշողությունը, չիմացությունը կամ իմացությունը: Դրանք բոլորը բնորոշ են լինում ինչպես չարագործին, այնպես էլ բա-րեպաշտին, ոչ մի կերպ չեն ներառվում բարքերի մեջ եւ կյանքը չեն դարձնում այպա-նելի կամ հարգելի: Հետեւաբար, ինչպես վերեւում ճշտեցինք արատների՝ հոգուն պատկանելությունը, այստեղ հարկ է հավելել, թե բացառությամբ դրանց, որոնք մղում են չարագործությունների, այսինքն՝ կամքը հակում են այն բանին, որն ամենից քիչ է հարկավոր անել կամ թույլատրել:
Հոգու արատը նույնը չէ, ինչ մեղքը, իսկ մեղքը նույնը չէ, ինչ չարագործությունը: Արատից է, որ մի բառն իսկ կարող է զայրույթ հարուցել, արատն է, որ բորբոքվում եւ հարկադրում է մտքին անխելամիտ դիտավորությունների, որոնց ամենից քիչն է հարկավոր ենթարկվել: Պարզ է, որ սա հոգու արատն է, քանի որ հոգում է կուտակվում ցասումնալից վիճակը, նույնիսկ երբ չի պարպվում զայրույթի ձեւով. ինչպես որ կաղությունը բնորոշ է այն մարդուն, որին հենց դրա համար էլ «կաղ» են անվանում, այդպես էլ արատը մշտապես հոգու մեջ է, նույնիսկ արարքի բացակայության պարագայում:
Արդ, շատ մարդիկ իրենց իսկ բնույթով, այսինքն՝ ֆիզիկական կազմվածքի հի-մամբ, ենթակա են ցանկասիրության կամ ցասկոտության: Բայց նրանք մեղք չեն գոր-ծում մեն-միայն այդպիսին լինելուց. վերջինս լոկ մարտի դաշտ է, որտեղ զսպվածու-թյան առաքինության շնորհիվ հաղթահերոսները իրենք կարող են փառապսակ ձեռք բերել, ինչպես Սողոմոնն է ասում. «Երկայնամիտը զօրաւորիցը լաւ է, եւ իր ոգին զսպողը՝ քաղաք առնողիցը» (Առակաց, ԺԶ 32):
Կրոնը համարում է, որ իրականում իրեն հաղթում է ոչ թե մարդը, այլ ամոթալի արատը: Վերջինս կա նաեւ օրինավոր մարդկանց մեջ, ինչի հետեւանքով էլ մենք ինք-նաբերաբար թուլանում ենք: Դա հաղթելու պատգամը մեզ կտակելով՝ առաքյալն ա-սում է. «Եւ եթէ մէկը մրցէ էլ՝ պսակ չի ստանալ եթէ օրինաւորապէս չ’մրցէ» (Բ Առ Տի-մոթէոս, Բ 5): «Օրինաւորապէս մրցէ», կրկնում եմ, ոչ այնքան մարդկանց դիմադրե-լով, որքան արատներին, որ դրանք մեզ չդարձնեն չարին մեղսակից:
Եթե նույնիսկ մարդիկ դադարեն պայքարել, արատները մեզ հանգիստ չեն տա-լու, ուստի եւ նրանց դեմ ճակատամարտը որքան հաճախակի է, այնքան էլ վտան-գավոր, իսկ հաղթանակն այնքան ավելի պատվավոր է, որքան ավելի դժվար է ձեռք բերվել: Մարդիկ կարող են բազում հաղթանակներ ակնկալել, որոնք ոչ մի կերպ չեն վարկաբեկում մեր կյանքը, քանի դեռ արատները չեն կարողացել մեզանից ստանալ իրենց հետ մեր ամոթալի համաձայնությունը: Իսկ քանի որ նրանք իշխում են մարմնի վրա, ապա, քանի դեռ ազատ է մեր ոգին, ոչինչ կորստաբեր չէ իրական ազատության համար, եւ մենք չենք հակվի դեպի անփառունակ ստրկությունը:
Ոչ թե մարդուն է ամոթալի ծառայելը, այլ արատին: Ոչ թե ֆիզիկական ստրկու-թյունն է ստորացնում հոգին, այլ արատներին ենթարկվելը….
Արդ, արատն այն է, ինչի պատճառով մենք հակվում ենք մեղք գործելուն, այ-սինքն՝ տրամադրվում ենք համակրելու մի բանի, որը պետք չէ համակրել, մի բան, որը մենք կարող ենք անել, բայց կարող ենք նաեւ դադարեցնել: Այդ համակրանքն է, որ մենք անվանում ենք «մեղք» կամ «հոգու արատ», արժանի դատապարտման. դա է, այլ կերպ ասած՝ մեզ մեղավոր դարձնում Աստծո առջեւ:
Մի՞թե այդ համակրանքն այլ բան է, քան վիրավորանք Աստծո հասցեին: Աստ-ված չի կարող ոչ մի կորստից տուժել, բացի արհամարհանքից, քանզի Նա գերագույն Զորությունն է, որը չի կարող նվազել ոչ մի վիրավորանքից, բայց Նա վրեժ է լուծում իր հանդեպ արհամարհանքի համար:
Այսպիսով, մեղքը մեր Արարչի հանդեպ արհամարհանքն է, եւ մեղք գործել՝ նշա-նակում է արհամարհել Արարչին, այսինքն՝ չանել հանուն Նրա այն, ինչը, մենք հա-վատում ենք, պետք է անենք, կամ էլ չհրաժարվել հանուն Նրա այն բանից, ինչից, մենք հավատում ենք, պարտավոր ենք հրաժարվել: Այսկերպ, այսինքն՝ բացասական ձեւով սահմանելով մեղքը (չանելը կամ չհրաժարվելը այն բանից, ինչից պարտավոր ենք հրաժարվել), մենք պարզիպարզո ցույց ենք տալիս, որ գոյություն չունի մեղքի ոչ մի սուբստանց, քանզի, որպես այդպիսին, դա ավելի չգոյության (non esse) մեջ է, քան թե գոյության (esse), ինչպես որ կասեինք, թե ստվերը լույսի բացակայությունն է այնտեղ, որտեղ լույսը պարտավոր էր լինել….
Այս աշխարհում մենք անդադար մարտնչում ենք, որ մյուս աշխարհում հաղթողի պսակին արժանանանք: Բայց որպեսզի մարտ տեղի ունենա, հարկավոր է թշնամու գոյությունը, թշնամի, որը կդիմադրեր եւ բոլորովին չէր թուլանա: Այդ թշնամին մեր չար կամքն է, որի նկատմամբ մենք հաղթանակ ենք տոնում, երբ մեր կամքը ենթար-կում ենք Աստծո կամքին. բայց ենթարկում ենք ոչ լիովին, այնպես որ միշտ մնում է այն, ինչի դեմ կկարողանանք համառորեն պայքարել….
Աստված չափում է ոչ թե ըստ այն բանի, ինչ մարդիկ անում են, այլ ըստ այն բա-նի, թե ինչ հոգով են անում. եւ ոչ թե արարքի, այլ արարքը կատարողի մտադրության (intentio) մեջ է նրա վաստակը կամ սխրանքը: Չէ՞ որ հաճախ միեւնույն արարքը տար-բեր մտադրությամբ է արվում՝ շնորհիվ մեկի արդարակեցության եւ մյուսի մեղան-չականության:
Զորօրինակ՝ երկու հոգով ինչ-որ հանցագործի կախաղան են բարձրացնում: Մե-կը արդարադատության ջատագովն է, մյուսի մղումը հնուց եկող թշնամական ատե-լությունն է: Ուստի, թեպետ գործողությունը միեւնույնն է, նաեւ բոլոր պարագաներում իրականացվում է որպես արդարությամբ թելադրված բարիք, սակայն մտադրությունների տարբերության հետեւանքով նույնը կատարվում է տարբեր կերպ՝ մեկը՝ չար, մյուսը՝ բարի մտադրությամբ:
Ասվածը հակիրճ ամփոփելով՝ դիտարկենք մեղքի չորս բաղադրիչները, որոնք հարկավոր է տարբերել հաջորդաբար եւ բավական մանրազնին: Դրանք են հոգու ա-րատը, որը դրդում է մեղանչելու, ապա բուն մեղքը, որը մենք բնութագրեցինք որպես չարիք գործելու համաձայնություն, այսինքն՝ արհամարհանք Աստծո հանդեպ, այնու-հետեւ՝ չարիքին միտված կամքը եւ, վերջապես, չարադավ արարքը: Ինչպես որ ցան-կանալ՝ դեռ չի նշանակում սեփական կամքը կատարել, այդպես էլ մեղք գործել՝ դեռ չի նշանակում հանցավոր արարք կատարել: Մեղքը հոգու համաձայնությունից է. դրա պատճառով ենք մենք մեղք գործում: Հանցավոր արարմունքը հարկավոր է ըմբռնել ըստ կատարված արարքի, այսինքն՝ երբ մենք իսկապես կատարել ենք այն, ինչին վաղօրոք համաձայնություն ենք տվել:
Պատրաստել է Վ. ՄԻՐԶՈՅԱՆԸ
