Ոչ մի արդյունք
Կարդալ ամբողջը
ԱՐԽԻՎ
Հայաստանի Հանրապետություն
Չորեքշաբթի, Հուլիսի 2, 2025
  • Հանրապետություն
  • Միջազգային
  • Սոցիում
  • Սփյուռք
  • Հոգեւոր
  • Մշակույթ
  • Այլք
Հայաստանի Հանրապետություն
  • Հանրապետություն
  • Միջազգային
  • Սոցիում
  • Սփյուռք
  • Հոգեւոր
  • Մշակույթ
  • Այլք
Ոչ մի արդյունք
Կարդալ ամբողջը
Հայաստանի Հանրապետություն
Ոչ մի արդյունք
Կարդալ ամբողջը
Գլխավոր Այլք

IPSE DIXIT. Կարլ ՓՈՓԵՐ

Մայիսի 4, 2023
Այլք
IPSE DIXIT. Կարլ ՓՈՓԵՐ
2
ԿԻՍՎԵԼ ԵՆ
152
ԴԻՏՈՒՄ
Share on FacebookShare on Twitter

Գիտական կամ փիլիսոփայական ամեն մի հիմնախնդրի լուծման նույնիսկ անհաջող փորձը, եթե դա ազնիվ եւ անկեղծ փորձ է, ինձ համար ավելի կարեւոր է, քան «Ի՞նչ է գիտությունը» կամ «Ի՞նչ է փիլիսոփայությունը» տեսակի հարցերի քննարկումը….

Ուզում եմ մեկ էլ կրկնել իմ այն պնդումը, թե փիլիսոփան պարտավոր է փիլիսոփայել, նա պետք է փորձի լուծել փիլիսոփայական խնդիրներ, ոչ թե խոսի փիլիսոփայության մասին…. Տվյալ դեպքում իմ ձգտումը` խոսել փիլիսոփայության մասին, այլ ոչ թե փիլիսոփայել, որոշ չափով արդարանում է այն հույսով, թե դա հարմար առիթ կլինի նաեւ փոքր-ինչ փիլիսոփայելու….

Փիլիսոփայական ճշմարիտ հիմնախնդիրները միշտ գոյանում են փիլիսոփայությունից դուրս առաջացած հիմնախնդիրներից եւ մահանում են, երբ այդ կապը կտրվում է: Փիլիսոփայական հիմնախնդիրներ լուծելու իրենց ջանքերի մեջ որոշ փիլիսոփաներ մշակում են փիլիսոփայական մեթոդի նման մի բան կամ էլ հաջողության հասնելու հատուկ հնարքներ, մինչդեռ նման մեթոդներ կամ հնարանք գոյություն չունեն: Փիլիսոփայության մեջ մեթոդներն էական չեն, ամեն մի մեթոդ էլ արդարացված է, եթե հանգեցնում է ռացիոնալ քննարկման արժանի որեւէ արդյունքի: Կարեւոր են ոչ թե մեթոդները, այլ հիմնախնդիրների հանդեպ նրբա-զգացությունը եւ դրանք լուծելու ցանկությունը, կամ, ինչպես ասում էին հույները, զարմանալու ունակությունը:

Մենք լիովին արդարացիորեն «ֆիզիկական» ենք համարում այն հիմնախնդիրը, որն առնչվում է ավանդաբար ֆիզիկոսների քննարկման տիրույթում գտնվող հիմնախնդիրներին եւ տեսություններին (օրինակ՝ մատերիայի կառուցվածքի հիմնախնդիրը), անգամ երբ դրա լուծման մեթոդները զուտ մաթեմատիկական են լինում: Եվ ճիշտ նույն կերպ որեւէ հիմնախնդիր լիակատար իրավունքով կարող է անվանվել «փիլիսոփայական», եթե նույնիսկ պարզվում է, որ այն նախապես գոյացել է, դիցուք, ատոմային էներգիայի առնչությամբ, բայց շատ ավելի սերտորեն կապված է եղել փիլիսոփայության հիմնախնդիրների եւ տեսությունների հետ, քան այն տեսությունների, որոնցով այսօր ֆիզիկոսներն են զբաղվում: Եվ դարձյալ բնավ կարեւոր չէ, թե ինչ բնույթի մեթոդներ ենք օգտագործում նման հիմնախնդիրները լուծելիս: Տիեզերաբանությունը, օրինակ, մշտապես առաջացնելու է փիլիսոփաների սեւեռուն ուշադրությունը, թեպետ դրա որոշ մեթոդներ շատ մոտիկ են այն բանին, որ կոչվեն «ֆիզի-կա»….

Մատերիայի անտեսանելի կառուցվածքի մասին գաղափարը պատկանում է ֆիզիկայի՞ն, թե՞ փիլիսոփայությանը: Եթե ֆիզիկոսը լոկ գործում է տվյալ տեսության հունով` ելնելով սեփական հիմնախնդրային իրավիճակից, եւ այդ ընթացքում ստեղծում է մատերիայի կառուցվածքի նոր որոշակի տեսություն, ապա ես նրան չեմ կարող անվանել «փիլիսոփա»: Բայց եթե նա մտորում է բուն այդ գաղափարի շուրջ եւ, դիցուք, մերժում է այն (Բերկլիի կամ Մախի պես), գերադասելով ֆենոմենոլոգիական կամ պոզիտիվիստական ֆիզիկան տեսական եւ մասամբ նպատակաբանական մոտեցումից, ապա նրան հնարավոր է «փիլիսոփա» անվանել: Ճիշտ նույն կերպ, նա, ով գիտակցաբար ընտրում է տեսական մոտեցումը, մշակում է այդ տեսությունը, արտահայտելի ձեւակերպում, նա դրանով իսկ վարկածային եւ արտածական մեթոդը փոխադրում է նպատակաբանությունից դեպի ֆիզիկա, ուստի նա փիլիսոփա է, թեկուզ որպես ֆիզիկոս ձգտում է ստեղծել մատերիայի անտեսանելի կառուցվածքի որոշակի տեսություններ:

Փիլիսոփայական տեսության տիպիկ օրինակ է Կանտի ուսմունքը փորձարարական աշխարհում դետերմինիզմի մասին: Թեպետ Կանտը հոգում ինդետերմինիստ էր, սակայն «Գործնական բանականության քննադատության» մեջ նա ասել է, որ հոգեկան եւ ֆիզիոլոգիական պայմանները, ինչպես նաեւ շրջապատող միջավայրի մասին լիակատար իմացությունը մեզ հնարավորություն կընձեռեին կանխատեսելու մեր ապագան նույն ճշգրտությամբ, որով մենք կանխատեսում ենք արեգակնային եւ լուսնային խավարումները….

Փիլիսոփայական հիմնախնդրի բացահայտումը երբեմն կարող է լինել վերջնական. դա արվում է մեկընդմիշտ: Բայց փիլիսոփայական հիմնախնդրի լուծումը երբեք չի լինում վերջնական: Այդ լուծումը չի կարող հենվել վերջնական ապացուցման կամ վերջնական հերքման վրա, քանզի փիլիսոփայական տեսություններն անհերքելի են: Նման լուծումը չի կարող հենվել նաեւ փիլիսոփայության մարգարեների մոգական բանաձեւերի վրա: Բայց ամեն մի լուծում հենվում է հիմնախնդրային իրավիճակի, դրա հիմքում եղած ենթադրությունների եւ լուծման հնարավոր եղանակների գիտակցական եւ քննադատական վերլուծության վրա….

Փիլիսոփայի խնդիրներից մեկը եւ նրա գերագույն նվաճումներից մեկն այն է, որ առեղծվածը, հիմնախնդիրը, պարադոքսը տեսնի այնտեղ, որտեղ ոչ ոք ավելի վաղ չի նկատել: Դա նույնիսկ ավելի մեծ նվաճում է, քան առեղծվածի լուծումը: Նոր հիմնախնդիրը նկատող եւ ըմբռնող փիլիսոփան մեզ դուրս է հանում ծուլության եւ բարեհոգության վիճակից: Նա այն է անում, ինչն արեց Հյումը Կանտի համար. արթնացնում է «դոգմատիկական քնից»: Նա նոր հորիզոններ է պարզում մեր առջեւ:

   Պատրաստել է Վ. ՄԻՐԶՈՅԱՆԸ

Կիսվել1Tweet1Կիսվել
 Հայաստանի Հանրապետություն

 Հայաստանի Հանրապետություն

Նույնատիպ Հոդվածներ

Հետաքրքիր է իմանալ

Հետաքրքրական է

Մայիսի 30, 2023
Պատմության հետագծով

Պատմության հետագծով

Մայիսի 30, 2023

ՀՀ-ում առաջին էքսկուրսիոն քարանձավը հասանելի է այցելուներին

Հետաքրքրական է

Պատմության հետագծով

Իսկ մենք գիտե՞նք մեր «Դոկտոր Մահին»…

Հետաքրքրական է

Պատմության հետագծով

Հաջորդ Հոդվածը
«Կան դատեր, որոնց վճիռները չպետք է վստահել դատարաններին…»

«Կան դատեր, որոնց վճիռները չպետք է վստահել դատարաններին…»

Տեր կանգնել անցյալին հանուն ապագայի

Տեր կանգնել անցյալին հանուն ապագայի

Ամենաընթերցվածը

  • Բարի անուն, լուսավոր հետագիծ

    Բարի անուն, լուսավոր հետագիծ

    15 Կիսվել են
    Կիսվել 6 Tweet 4
  • Ինչ իրավունքներ ունեն հղիներն ու մինչեւ 3 տարեկան երեխա խնամող աշխատողները

    432 Կիսվել են
    Կիսվել 173 Tweet 108
  • Աստվածաշնչյան կարճ առակներ

    302 Կիսվել են
    Կիսվել 121 Tweet 76
  • Ինչպես հաշվարկել գումարի չափը

    129 Կիսվել են
    Կիսվել 52 Tweet 32
  • Հազարամյա գյուղը՝ Մռովի զորեղ լանջին

    20 Կիսվել են
    Կիսվել 8 Tweet 5

Սոցցանցեր

Ցանկ

  • Հանրապետություն
  • Միջազգային
  • Սոցիում
  • Սփյուռք
  • Հոգեւոր
  • Մշակույթ
  • Այլք

Օգտակար Հղումներ

  • Armenpress
  • Armenpress | History
  • Республика Армения
  • Պատմություն
  • Հեղինակներ

Մեր Մասին

Հայաստանի Հանրապետություն՚ օրաթերթը ստեղծվել է 1990 թ.

Ներկայում օրաթերթը հրատարակվում է «Արմենպրես» լրատվական գործակալության կողմից:

 

Հասցե՝ Հայաստանի Հանրապետություն, ք. Երեւան, Արշակունյաց պող. 4, 13-14-րդ հարկեր Հեռ.՝ + (374 10) 52-57-56, Էլ-փոստ՝ [email protected]: Գովազդի համար`+(374 10) 52-69-74, +(374 96) 45-19-38, Էլ-փոստ՝ [email protected]

Ոչ մի արդյունք
Կարդալ ամբողջը
  • Հանրապետություն
  • Միջազգային
  • Սոցիում
  • Սփյուռք
  • Հոգեւոր
  • Մշակույթ
  • Այլք

Հասցե՝ Հայաստանի Հանրապետություն, ք. Երեւան, Արշակունյաց պող. 4, 13-14-րդ հարկեր Հեռ.՝ + (374 10) 52-57-56, Էլ-փոստ՝ [email protected]: Գովազդի համար`+(374 10) 52-69-74, +(374 96) 45-19-38, Էլ-փոստ՝ [email protected]

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Create New Account!

Fill the forms bellow to register

All fields are required. Log In

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In

Add New Playlist