2023 թ. մեկնարկեց Եվրոպան Հարավային եւ Արեւելյան Ասիային միացնող Հյուսիս-Հարավ ճանապարհի կառուցման ուղղությամբ նոր իրադարձությունով, բայց այն վերաբերում է հաղորդակցության այդ ուղու, այսպես կոչված, արեւելյան հատվածին: Խոսքը Իրանի Ռաշթ քաղաքը Ադրբեջանի թալիշաբնակ Աստարա քաղաքին կապող երկաթուղու կառուցման մասին է: Փորձագետների մի մասը գտնում է, որ այդ ուղին նվազագույնը մրցակցային կարգավիճակ ունի Իրանից Հայաստանի տարածքով դեպի Վրաստան եւ Եվրոպա կառուցվելիք երկաթգծի նկատմամբ:
Փորձագետների որոշ մասն էլ Հյուսիս-Հարավը դիտարկում են հաղորդակցության բազմաթիվ ուղիների փունջի տեսքով՝ դրանում ներառելով ինչպես վերոնշյալ երկաթգիծը, այնպես էլ Հայաստանով անցնողը: Վերջին տեսակետի կողմնակիցները զարգացնում են այն միտքը, որ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ հաղորդակցության ուղիների բացումից հետո այդ երկաթուղիները կմիավորվեն միասնական Հյուսիս-Հարավ կապի ուղիների ցանցի մեջ, իսկ Հայաստանն այդ դեպքում աշխարհագրորեն կդառնա խաչմերուկ նաեւ Արեւելք-Արեւմուտք հաղորդակցության ուղիների համար:
Ադրբեջանն արդեն մեկ անգամ անհաջող փորձ էր արել Ռաշթ-Աստարա երկաթգծի կառուցումը ֆինանսավորելու համար՝ այդ նպատակով 2016 թ. Իրանի հետ ձեւակերպելով 500 մլն դոլարի վարկ, որը սակայն վերջինիս՝ պատժամիջոցների տակ գտնվելու պատճառով չի իրագործվել: Չի բացառվում, որ ի սկզբանե ադրբեջանական իշխանությունները գիտեին, որ գործարքը չէր կարող իրականանալ, դրա համար էլ նման «նախաձեռնողականություն» էին ցուցաբերել: Դրանից հետո իրանական կողմը գործողություններ է ծավալել Ռուսաստանից համաֆինանսավորում ստանալու համար:
Այս տարվա հունվարի 18-ին Իրանի առաջին փոխնախագահ Մոհամմադ Մոխբերը Թեհրանում Ռուսաստանի նախագահի օգնական Իգոր Լեւիտինի հետ քննարկել է Հյուսիս-Հարավ միջազգային տրանսպորտային միջանցքի շրջանակներում հենց Ռաշթ-Աստարա երկաթուղու կառուցման նախագիծը: Իրանի տրանսպորտի եւ քաղաքաշինության փոխնախարար Շահրիար Աֆանդիզադեն հիշեցրել է, որ Իրանի, Ռուսաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ կնքված 16 հոդվածով եռակողմ հուշագիրը նախատեսում է երկաթուղային նախագծի կառուցում եւ շահագործում, որը ներառում է գծի կառուցման տեսակը, ներառյալ երկաթուղային գծերի լայնությունը: Ռուսական ներդրումներով երկաթուղու նախագիծը նախատեսվում է ավարտել 3 տարվա ընթացքում, որի համար նախատեսվում է 800 մլն եվրո, եւ հենց իրանցի կապալառուները կիրականացնեն երկաթուղային գծի ենթակառուցվածքը։ Երկաթգծի նոր կառուցվող հատվածն ունենալու է 162 կիլոմետր երկարություն:
Իրանն այս ուղղությամբ բանակցությունները ինտենսիվացրել էր նախորդ տարի, ինչին նպաստեցին ուկրաինական հակամարտությունը եւ ՌԴ-ի դեմ սահմանված պատժամիջոցները: Իրանի ճանապարհների եւ քաղաքաշինության նախարար Ռոստամ Քասեմին 2022 թ. ապրիլի 30-ին այցելել էր Մոսկվա, եւ Ռուսաստանի տրանսպորտի նախարար Վիտալի Սավելեւի հետ նրա բանակցությունների արդյունքում կողմերը ստորագրել են տրանսպորտի ոլորտում համագործակցության համապարփակ համաձայնագիրը։ Մինչ այդ Իրանի նախագահ Էբրահիմ Ռայիսիի մոսկովյան այցից հետո կողմերն ավարտել էին նախապես համաձայնեցված 5 միլիարդ դոլարի վարկային գծի նախապատրաստական աշխատանքները՝ Իրանում մի քանի զարգացման ծրագրեր ավարտելու համար, դրանց թվում՝ նաեւ վերոնշյալ երկաթգծի:
Իրանը, սակայն, լավ է հասկանում, որ Ադրբեջանով անցնող ուղին ունի մեծ ռիսկայնության գործոն եւ ուշադրության կենտրոնում է պահում Հայաստանով անցնող հաղորդակցության ուղիների զարգացման հեռանկարը, նաեւ երկաթգծի կառուցման տեսլականը: Եթե Ռաշթ-Աստարա երկաթգծի ֆինանսական ապահովումը կարող է լինել ՌԴ-ից՝ համապատասխան ռիսկի դիտարկմամբ, ապա հայկական երկաթուղու համաֆինանսավորումը կարող է լինել Իրանից, ինչը լիովին տրամաբանական է:
