Հայ ավետարանական եկեղեցու 175-ամյակի հոբելյանական միջոցառումների շրջանակներում Երեւան էր ժամանել նաեւ Պարսից ծոցի երկրների Աստվածաշնչյան ընկերության ընդհանուր քարտուղար Հրայր ՃԵՊԵՃՅԱՆԸ, ում հետ զրույցն սկսեցինք՝ խնդրելով նախ համառոտակի ներկայացնել իրեն:
-Ծնվել, մեծացել, կրթվել, դաստիարակվել եմ Բեյրութում, ապրել եմ Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի բոլոր դժվարությունները: 2005 թ. աշխատանքային նստավայրս փոխադրվեց Կիպրոս, որտեղ էլ հաստատվեցինք ընտանիքով: Մասնագիտությամբ աստվածաբանության դոկտոր եմ, որն ստացել եմ Նյու Յորքի աստվածաբանական ճեմարանում:
-Ո՞րն է Ձեր Գործունեության բուն նպատակը:
-Մեր նպատակն է քաջալերել մարդկանց, որպեսզի կարդան, ուսումնասիրեն «Աստվածաշունչը» եւ հասկանան՝ մեկնաբանելով այն իրենց լեզվական, մշակութային եւ պատմաքաղաքական տեսանկյունից եւ այդ տեսանկյունից էլ փորձեն յուրացնել գրքերի Գիրքը: Արդեն 42 տարի է, ինչ համագործակցում եմ միջազգային քրիստոնեական «Աստվածաշնչյան ընկերություն» կազմակերպության հետ, որը գործում է շուրջ երկու հարյուր երկրներում: Ես այդ կազմակերպության Արաբական ծոցի կամ Միջին Արեւելքի երկրների ընդհանուր տնօրենն եմ: Մեր կազմակերպությունը միջքրիստոնեական եւ միջդավանաբանական կազմակերպություն է այն իմաստով, որ ձգտում ենք առանց խտրականության համագործակցել բոլոր քրիստոնեական եկեղեցիների հետ, որովհետեւ «Աստվածաշունչը» բոլոր համայնքների, բոլոր եկեղեցիների Գիրքն է: Իմ մասնագիտական գործունեությունից զատ, նկատի ունենալով, որ հայ եմ ու ճամփորդում եմ աշխարհով մեկ, միշտ էլ ժամանակ եմ գտնում տեսնելու-առնչվելու հայկական իրողությունների, հայ մարդկանց հետ, զրուցելու, հասկանալու նրանց կենսակերպը, նրանց հոգեբանական ու աշխարհընկալման առանձնահատկությունները: Այդ ճամփորդություններից ու հանդիպումներից ստացած տպավորությունների արդյունք են իմ երկու գրքերը՝ հոդվածներ, հուշագրություններ, մտորումներ, թե ինչ է նշանակում լինել ու հայ մնալ ամենատարբեր երկրներում: Սրանցով փորձել եմ իմ համեստ նպաստը բերել հայապահպանությանը:
-Դրանք հայերե՞ն հրատարակված գրքեր են, թե՞ օտարալեզու:
-Անշուշտ, հայերեն: Առաջինը՝ «Հայու գոյապայքարի ճանապարհը»՝ հրատարակված 2010-ին, երկրորդը՝ «Սփյուռքահայ կյանքը ինչպես որ տեսա»՝ 2018-ին:
-Դուք, փաստորեն, քաջատեղյակ եք սփյուռքահայ գաղութներին, մեր ազգակիցների առջեւ ծառացած խնդիրներին, մտահոգող հարցերին, ուծացման վտանգներին: Իսկ ավելի որոշակիորեն ի՞նչ կերպ եք փորձում նպաստել հայապահպանությանը, ի՞նչ քայլերով:
-Նախեւառաջ խորքով ճանաչել յուրաքանչյուր գաղութի վիճակը, որովհետեւ շատ մեծ եւ ընդգրկուն է սփյուռք ասվածը, շատ գունեղ ու տարաբնույթ: Տարբեր հանդիպումների ժամանակ միշտ ասում եմ՝ մենք նույնը չենք, տարբեր են մեր խառնվածքները, բայց ամենակարեւորը՝ ամենքս հայ ենք: Եվ մեզ միացնողը մեր հայկական ինքնությունն է, լեզուն ու մեր մշակույթը, թեեւ սփյուռքի որեւէ երկրում ծնվածը բնականորեն ժառանգած է լինում նաեւ տվյալ երկրի ու ժողովրդի պատմա-մշակութային, քաղաքական, կենսակերպի իրողություններն ու պայմանները: Եվ ահա ջանում ենք հարթեցնել գաղութների միջեւ եղած տարբերությունները, ստեղծել համահայկական հարթակ՝ այն առնչելով, կամրջելով մայր Հայաստանի եւ Արցախի հետ: Հավելեմ նաեւ, որ այս նույն նպատակին ծառայելու է միտված կազմակերպության՝ սփյուռքահայերի, մանավանդ հայ մանուկների համար հայերենով հրատարակվող Սուրբ գիրքն ու «Մանկական աստվածաշունչը»՝ այս կերպ քաջալերելով հայերեն ընթերցանությունը:
-Նշեցիք, որ Ձեր աշխատավայրը Կիպրոսում է: Իսկ որտե՞ղ եք հաստատված այժմ:
-Քանի որ մշտապես շրջագայությունների մեջ եմ՝ հարցը շատ տեղին է. լինելով կազմակերպության այդ տարածաշրջանի տնօրենը՝ վերջին 4-5 տարիներին հանգրվանել եմ Քուվեյթում, որտեղ նաեւ կինս է. նա դասախոս է այս երկրի Ամերիկյան համալսարանում: Նաեւ այս առումով էր, որ նպատակահարմար գտանք ընտանիքով մեկտեղվել:
-Ուստի տեղին է, որ հարցնեմ քուվեյթահայության ներկա վիճակի մասին. արտագաղթեցի՞ն, մնացի՞ն, ազգապահպանման ի՞նչ հաստատություններ կան, եւ կա՞ն արդյոք:
-Նախ ասեմ, որ Պարսից ծոցի տարածաշրջանի երկրների գաղթօջախների պատմությունը բավականին նոր է՝ անցյալ դարի 50-60-ականների: Ինչո՞ւ է նոր: Որովհետեւ այս երկրները՝ Քուվեյթ, Բահրեյն, Արաբական Միացյալ Էմիրություններ, Օման, Քաթար, համեմատաբար նոր երկրներ են եւ, շնորհիվ հայտնաբերված նավթային, գազային պաշարների, միայն վերջին շրջանում սկսեցին ծաղկել՝ ազատագրվելով անգլիական գաղութատիրությունից: Հենց այդ թվականներից էլ, երբ կյանքը բարելավվում էր, հայերն սկսեցին հաստատվել Քուվեյթում: Բայց մի խնդիր կա՝ նույնիսկ սերնդափոխ սերունդները իրավունք չեն ստանում տվյալ երկրի քաղաքացիության: Այդպես է նաեւ Քուվեյթի պարագայում: Կարող են աշխատել, տուն-տեղ դնել, գումարներ ստանալ, բայց՝ հյուրի կարգավիճակով, օտարներն իրավունք չունեն պահանջներ ներկայացնելու: Գաղութն էլ է նույն կարգավիճակում, թեեւ կառավարությունը բարեհաճ է քրիստոնյաների նկատմամբ. ունենք Կիլիկիո կաթողիկոսությանը պատկանող եկեղեցի՝ իր առաջնորդով, տերհայրով: Եվ համայնքը համախմբված է եկեղեցու շուրջ: Մեզ արտոնված է ունենալ նաեւ մեկօրյա վարժարան, այսինքն՝ մանկապարտեզից մինչեւ երկրորդական վարժարան: Մոտ 300 աշակերտ հայոց լեզու, հայոց պատմություն է ուսանում, քրիստոնեական դաստիարակություն է ստանում այդ կրթարանում: Հետեւում ենք մեր երեխաների նաեւ հետագա պետական կրթական ծրագրին՝ բուհեր, ինստիտուտներ, համալսարաններ:
-Իսկ որքա՞ն է հայերի թիվը Քուվեյթում, Պարսից ծոցի մյուս երկրներում:
-Քուվեյթում՝ մոտ 3000, Արաբական Միացյալ Էմիրություններում՝ Դուբայ, Աբուդաբի, ունենք շուրջ 5000 հայություն: Շարժայում գործում է հայկական մեկ եկեղեցի, Դուբայում՝ եւս մեկը, բայց այս քաղաքներում վարժարան չունենք: Ուստի նախաձեռնել ենք շաբաթական մեկ անգամ եկեղեցու շրջանակներում հայերենի երկժամյա դասընթացներ անցկացնել հայ մանուկների, պատանիների համար, որպեսզի մայրենին չմոռանան: Մյուս երկրներում ավելի փոքրաթիվ է հայությունը՝ Քաթարում շուրջ 300 հայ է ապրում, եկեղեցի չունի, Աբուդաբիից սրբազանն է տարին մի քանի անգամ գալիս եւ այլ եկեղեցիներում պատարագ տալիս: Բահրեյնում մոտ 50 հայորդիներ են ապրում: Չունեն ոչ եկեղեցի, ոչ էլ որեւէ հայեցի կրթարան: Օմանում նրանց թիվը 35-40-ն է, կազմակերպված գրեթե ոչինչ չկա: Պիտի ասեմ, որ այս տարածաշրջանում հայկական իրականությունը ասվածով չի սահմանափակվում. այս երկրներ հայերը շարունակում են գալ Հալեպից, Իրանից, նաեւ Հայաստանից: Եվ ջանում են պահել մայրենի լեզուն:
-Հայաստանում հաճախ եք եղել, իսկ Արցախո՞ւմ…
-Իհարկե, այն էլ՝ երկու անգամ: Առաջին գրքիս շնորհանդեսն այնտեղ եմ արել: Երկրորդ անգամ եղել եմ 2019-ին, երկրորդ գրքիս շնորհանդեսը արել Արցախի պետական համալսարանում, ելույթներ ունեցել տեղի հեռուստատեսությամբ, հանդիպել պետական պաշտոնատար անձանց հետ, զրուցել Արցախ-սփյուռք փոխհարաբերությունների մասին: Ցավոք, այս այցս շատ էր ծանրաբեռնված, եւ չկարողացա մեկնել մեր հերոսական լեռնակղզի՝ մաքառող ու աննկուն Արցախ:
-Դուք վաղը մեկնելու եք հայրենիքից. ի՞նչ տպավորություններով, ինչպիսի՞ մտորումներով:
-Վերջին՝ 44-օրյա պատերազմը ծանր ապրումներ պատճառեց յուրաքանչյուր հայորդու: Մանավանդ Եռաբլուրը, որ բարձրացանք… Բայց հուսահատություն ասվածը հայի համար չէ՝ ավելի աղետալի փորձություններ ենք հաղթահարել: Այս անգամ էլ ենք արժանապատվորեն հաղթահարելու: Արդեն նկատելի է, որ փոխվում է կյանքը: Այս առումով շատ կարեւոր է Հայաստան-Արցախ-Սփյուռք կապի ամրապնդումը: Սփյուռքը, մարդկային, մասնագիտական իմաստով, ուժ է, եւ այդ ուժն է, որ պիտի փորձենք կիրառել հայրենիքի զորացման հրամայականով:
-Ասել է, թե չեք տարակուսում հայի ներուժին:
-Անտարակույս: Մեր ուժը փափուկ, մտավոր ուժն է՝ սփռված աշխարհով մեկ: Հարկ է խելամտորեն ի մի բերել այն, եւ աստվածաշնչյան մեր երկիրը, որ այսօր փոքր-ինչ տկարացել է, վերստին կհառնի ու կզորեղանա:
-Շնորհակալ եմ, այս լավատեսությամբ էլ ամփոփենք մեր զրույցը:
-Աստված զորավիգ մեր երկրին ու ժողովրդին:
