Վերջին մեկ ամսվա ընթացքում նոր ակտիվություն է նկատվում խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում։ Ավստրալիայի պաշտպանության նախարար Փիթեր Դաթոնը երեկ տեղական հեռուստաընկերություններից մեկի եթերում կոչ էր արել երկրին պատրաստ լինել տարածաշրջանում հակամարտությանը։ Նման մտահոգության հիմք էր դարձել ավելի վաղ Չինաստանի եւ Սողոմոնի կղզիների միջեւ անվտանգության համաձայնագրի ստորագրումը, որը, ըստ Դաթոնի, վտանգ է ստեղծում ամբողջ տարածաշրջանի համար եւ մեծացնում ռազմական բախման հավանականությունը։ «Չինաստանը ներկայում գտնվում է հավասարակշռված կուրսի վրա, սակայն Ավստրալիան պետք է աջակցի այլ երկրներին՝ դադարեցնելու ագրեսիայի ցանկացած հավանական ակտ»,- ընդգծել է նա։ Նշենք, որ մարտի 24-ին մի շարք լրատվամիջոցներ հրապարակել էին Չինաստանի եւ Սողոմոնի կղզիների միջեւ համաձայնագրի նախագիծը, որի համաձայն՝ դրա ստորագրումից հետո Չինաստանը կկարողանա մշտական ռազմական առաքելություն ունենալ կղզի պետության տարածքում եւ ռազմակայան կառուցել, ինչը զգալիորեն կամրապնդի Պեկինի դիրքերը տարածաշրջանում։
Ապրիլի 19-ին Սպիտակ տան կայքը հրապարակեց Ազգային անվտանգության խորհրդի խոսնակ Ադրիեն Ուոթսոնի հայտարարությունը Հոնոլուլուում Ավստրալիայի, Ճապոնիայի եւ Նոր Զելանդիայի հետ ԱՄՆ-ի խորհրդակցությունների վերաբերյալ: Դրանում, մասնավորապես, ասվում է. «Ներկայացված չորս երկրների սպաները նաեւ մտահոգություն են հայտնել Սողոմոնի կղզիների եւ Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության (ՉԺՀ) միջեւ անվտանգության ոլորտում համագործակցության շրջանակային համաձայնագրի եւ դրա հետ կապված լուրջ ռիսկերի վերաբերյալ ազատ եւ բաց հնդխաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանի համար»: Բնականաբար, կողմերը երկուստեք ձգտում են, ռազմաքաղաքական հնարավորությունները զարգացնելուն զուգահեռ, ապահովել որոշակի հավասարակշռություն։ Սպասելի էր, որ Չինաստանը համապատասխան քայլեր կձեռնարկեր Հնդկա-խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում անգլո-ամերիկյան աճող ռազմական եւ քաղաքական ակտիվությանը, այդ թվում՝ Ավստրալիայի ակտիվ ռազմականացմանը հակազդելու եւ պատասխան քայլեր ձեռնարկելու ուղղությամբ։ Իսկ այն, որ Ավստրալիան ակտիվորեն գնում է ռազմականացման ճանապարհով, վկայում է մայրցամաքի արեւելյան ափին սեփական եւ դաշնակից միջուկային սուզանավերի համար նոր բազա կառուցելու որոշումը։ Այս մասին մարտի սկզբին հայտարարել էր վարչապետ Սքոթ Մորիսոնը։ Նոր ռազմակայանի ամենահավանական վայրը, որը նախատեսվում է ավարտին հասցնել 2023 թվականին, փորձագետների կարծիքով, կլինի Պորտ Քեմբլա քաղաքը, որը գտնվում է Թասման ծովի ափին, Սիդնեյից 90 կմ հարավ: Նախատեսվում է, որ միջուկային սուզանավերի նոր օբյեկտների կառուցման եւ գոյություն ունեցողների արդիականացման համար կպահանջվի մոտ 10 մլրդ ավստրալիական դոլար (7.3 միլիարդ դոլար):
Ապրիլի կեսերին բավական հետաքրքիր հոդված էր հրապարակել «Սանկեյ Շիմբուն» ճապոնական թերթը՝ նշելով, որ ԱՄՆ-ը, Մեծ Բրիտանիան եւ Ավստրալիան հետաքրքրված են Ճապոնիային վերջերս ստեղծված նոր ռազմական դաշինքում՝ AUKUS-ում, ներգրավելու հեռանկարով։ Ըստ թերթի՝ այդ ռազմական դաշինքի մասնակիցները շահագրգռված են Ճապոնիայի տնտեսական եւ տեխնոլոգիական ներուժը ռազմական զարգացման հետ կապելու մեջ, որը ենթադրաբար կիրականացվի կոլեկտիվ հիմունքներով։ Խոսքը հիպերձայնային զենքի, էլեկտրոնային եւ կիբերպատերազմի միջոցների ստեղծման, զինված ուժերի կարիքների համար արհեստական ինտելեկտի սարքերի եւ կրիպտոհամակարգերի կիրառման մասին է։ Բրիտանական «Financial Times» թերթն անդրադարձել էր AUKUS-ի շրջանակներում հիպերձայնային զենքի մշակման ծրագրին՝ նշելով, որ այն կարող է ուղղված լինել Չինաստանի դեմ, քանի որ, ըստ Պենտագոնի, այդ երկիրը զգալիորեն առաջ է Արեւմուտքից հիպերձայնային զենքի համակարգերի մշակմամբ։
Տոկիոյում կան դաշինքի մեջ մտնելու ակտիվ կողմնակիցներ, որոնց կարծիքով՝ դա հնարավորություն կտա մեծացնելու Չինաստանին զսպելու հավաքական ներուժը։ Սակայն կան նաեւ ավելի զգուշավոր մոտեցման կողմնակիցներ, որոնք հանդես են գալիս ԱՄՆ-ի, Մեծ Բրիտանիայի եւ Ավստրալիայի հետ երկկողմ պաշտպանական հարաբերությունների զարգացման սահմանափակման օգտին։ Որ Ճապոնիայի իշխանությունները հետաքրքրված են համագործակցությամբ, վկայում է այն, որ մարտի 27-ին Ճապոնիայի վարչապետ Ֆումիո Կիսիդան, ելույթ ունենալով Ազգային պաշտպանության ակադեմիայի ուսանողների ավարտական արարողության ժամանակ «Ազատ եւ բաց Խաղաղ օվկիանոսի» (Ազատ եւ բաց Խաղաղ օվկիանոսի) հայեցակարգի թեմայով, առաջին անգամ, ԱՄՆ-ից բացի, որպես գործընկեր երկրներ էր անվանել նաեւ Մեծ Բրիտանիային եւ Ավստրալիային։ Թեեւ այդ ելույթում խոսք էր եղել այդ երկրների հետ առանձին «ռազմավարական գործընկերություն» ունենալու մասին։
Թե Ճապոնիայի իշխանությունները, թե Միացյալ Նահանգները հերքել էին այն տեղեկությունները, թե Ճապոնիայի կառավարությունը ոչ պաշտոնական առաջարկներ է ստացել՝ AUKUS-ին միանալու համար։ Սպիտակ տան մամուլի խոսնակ Ջեն Պսակին նշել էր, որ գործընկերության մեջ ընդգրկված երկրներն այժմ կենտրոնացած են «մի շարք առաջադեմ ռազմական հնարավորությունների վրա աշխատանքի եռակողմ ծրագրի վերջնական մշակման վրա» եւ այն «JAUKUS (Ճապոնիայի ընդգրկումը AUKUS-ի կազմում) ծրագիր չէ»։
Աշխարհում գերռազմականացման միտումները փաստում են նաեւ Ստոկհոլմի Խաղաղության հետազոտությունների միջազգային ինստիտուտի (SIPRI) կատարած հետազոտությունները։ Երեկ հրապարակված զեկույցում նշված է, որ աշխարհի երկրների ռազմական ծախսերի ընդհանուր ծավալը 2021 թվականին առաջին անգամ գերազանցել են 2 տրիլիոնը՝ կազմելով 2.113 տրլն դոլար։ Ամենամեծ ռազմական բյուջե ունեցող երկրների հնգյակում են ԱՄՆ-ը, Չինաստանը, Հնդկաստանը, Մեծ Բրիտանիան եւ Ռուսաստանը: Նրանց բաժին է ընկնում համաշխարհային ծախսերի 62 տոկոսը։ «Նույնիսկ համավարակի տնտեսական ազդեցության պայմաններում համաշխարհային ռազմական ծախսերը հասել են ռեկորդային մակարդակի»,-ՏԱՍՍ-ի տեղեկացմամբ՝ նշել է Պաշտպանական ծախսերի եւ սպառազինությունների ծրագրի ավագ գիտաշխատող Դիեգո Լոպես դա Սիլվան: Ըստ ինստիտուտի՝ Ռուսաստանն անցած տարվա համար ավելացրել է իր ռազմական ծախսերը 2.9 տոկոսով՝ հասնելով 65.9 մլրդ դոլարի, որը ՀՆԱ-ի 4.1 տոկոսն է։ ԱՄՆ-ի ռազմական ծախսերը 2020-ի համեմատ նվազել են 1.4 տոկոսով եւ կազմել 801 մլրդ դոլար։ Չինաստանի ծախսերը 2021 թվականին կազմել են 293 միլիարդ դոլար՝ 4.7 տոկոսով ավելի, քան 2020 թվականին: Այս երկիրը 27-րդ տարին անընդմեջ ավելացնում է ռազմական ծախսերը։ Անցյալ տարի Իրանի ռազմական բյուջեն 4 տարվա ընթացքում առաջին անգամ ավելացել է եւ հասել 24.6 միլիարդ դոլարի։ Հնդկաստանը 76.6 միլիարդ դոլար ծախսերով 2021 թվականին աշխարհում երրորդ տեղում է: Երկիրը ձգտում է ուժեղացնել սեփական ռազմական արդյունաբերությունը, 2021 թվականի ռազմական բյուջեում կապիտալ ներդրումների 64 տոկոսն ուղղվել է հնդկական արտադրության զենքի գնմանը։ Գերմանիան, որը երրորդ տեղն է զբաղեցնում Կենտրոնական եւ Արեւմտյան Եվրոպայում ռազմական ծախսերի մասով, անցած տարի ինքնաթիռների վրա ծախսել է 56 միլիարդ դոլար կամ ՀՆԱ-ի 1.3 տոկոսը: Հիշեցնենք, որ վերջերս Գերմանիայի կանցլեր Օլաֆ Շոլցը հայտարարել էր, որ ամեն տարի ավելացնելու են ներդրումները բյուջեի պաշտպանական ոլորտում՝ հասցնելով այն երկրի ՀՆԱ-ի ավելի քան 2 տոկոսին։ Սպառազինությունների մրցավազքը, որը հիշեցնում է Սառը պատերազմի տարիները, պետք է որ զգուշության մղեր համաշխարհային խաղացողներին, սակայն «կարմիր գիծը» հատված է, տարիներ շարունակ ռազմական ծախսերի ավելացումը հուշում է, որ երկրները հետդարձի ճանապարհ չեն թողել իրենց համար, առավել եւս, որ տարբեր տարածաշրջաններում ավելանում են ակտիվ հակամարտությունները։
Լուսինե ՄԽԻԹԱՐՅԱՆ
