Սեպտեմբերի 15-16-ը Ուզբեկստանի Սամարղանդ քաղաքում տեղի կունենա Շանհայի համագործակցության կազմակերպության (ՇՀԿ) պետությունների ղեկավարների հանդիպումը, որը նշանակալից իրադարձություն կարելի է համարել աշխարհաքաղաքական վերադասավորումների համատեքստում։ Միջազգային անվտանգային համակարգի վերափոխման ներկա գործընթացներում նոր կշիռ են ձեռք բերում Կենտրոնական Ասիան եւ տարածաշրջանային երկրների ներուժը միավորող կազմակերպությունները։ Տարածաշրջանային մակարդակներում համագործակցային նման հարթակները թույլ են տալիս հակակշռումների մեխանիզմ ստեղծել անվտանգության եւ քաղաքականության ոլորտում համաշխարհային գործընթացները որոշող այլ կենտրոնների՝ դրանով իսկ ազդելով աշխարհի ապագա ճարտարապետության վրա։ Ռուս-ուկրաինական հակամարտության հետեւանքով նման հարթակների զարգացումն առավել պահանջված է դարձել։ Միաժամանակ կազմակերպության անդամ լինելը չի ենթադրում, որ լիարժեքորեն համընկնում են անդամ պետությունների շահերը։
Սամարղանդի գագաթնաժողովին ընդառաջ Հնդկաստանում Ուզբեկստանի դեսպան Դիլշոդ Ախաթովը սեպտեմբերի 5-ին բավականին ծավալուն հարցազրույց էր տվել հնդկական «The Print» էլեկտրոնային հրատարակությանը։ Նա նշել էր, որ Տաշքենդը կապահովի ոչ միայն ՇՀԿ-ի ընդլայնումը, այլեւ նրա «ամբողջ ներուժի» իրացումը՝ հավելելով, որ այս տարի կազմակերպությունը կենտրոնացած է եվրասիական տարածաշրջանին ավելի մեծ «ռազմավարական հարթություն» տալու վրա։ «Շանհայի համագործակցության կազմակերպությունն ունի հսկայական տրանսպորտային եւ տարանցիկ ներուժ, որը սպասում է դրա գործնական իրականացմանը։ Համաշխարհային մատակարարման շղթաների դիվերսիֆիկացման համատեքստում Եվրասիայում նոր միջազգային երկաթուղային եւ ճանապարհային միջանցքների ստեղծումը Արեւելք-Արեւմուտք եւ Հյուսիս-Հարավ ուղղություններով ձեռք է բերում ռազմավարական հարթություն»,- նշել է դեսպանը։
Նշենք, որ կազմակերպությունը ստեղծվել է 2001 թ. Շանհայի (ՉԺՀ) գագաթնաժողովում։ Ներկայումս ՇՀԿ-ի անդամ երկրներն են՝ Հնդկաստանը, Ղազախստանը, Ղրղզստանը, Չինաստանը, Պակիստանը, Ռուսաստանը, Տաջիկստանը եւ Ուզբեկստանը։ Կազմակերպությունում դիտորդ պետության կարգավիճակ ունեն Աֆղանստանը, Բելառուսը, Իրանն ու Մոնղոլիան։ Ուզբեկստանի դեսպան Ախաթովը հարցազրուցում նշել էր, որ գագաթնաժողովի ընթացքում Իրանը կներկայացվի որպես ՇՀԿ նոր մշտական անդամ. «Գագաթնաժողովի օրակարգային առանցքային հարցերից մեկը ՇՀԿ-ի հետագա ընդլայնումն է։ ՇՀԿ անդամ երկրի կարգավիճակ ստանալու Իրանի Իսլամական Հանրապետության պարտավորությունների հուշագիրն արդեն պատրաստ է ստորագրման։ Այս փաստաթուղթը ճանապարհ կհարթի մեր կազմակերպությանը մերձավորարեւելյան այս խոշոր երկրի լիիրավ անդամակցության համար»։
Հայաստանը (2015-ին), Նեպալը, Կամբոջան, Շրի Լանկան, Թուրքիան ու Ադրբեջանը համարվում են գործընկեր պետություններ։ Ի դեպ, դեռեւս այս տարվա մարտին ՇՀԿ գլխավոր քարտուղար Չան Մինը հայտարարել էր, որ ակտիվորեն ուսումնասիրում են Հայաստանին եւ Ադրբեջանին կառույցում դիտորդի կարգավիճակ տրամադրելու հարցը։ «Այս հարցում անձամբ ես լավատեսորեն եմ տրամադրված, թեեւ այս պահին չեմ կարող հստակ ժամկետներ նշել։ Երկու երկրների հարաբերությունները, իհարկե, կարեւոր գործոն են, ինչը պետք է հաշվի առնենք»,- նշել էր պաշտոնյան։ Գագաթնաժողովին մասնակցելու է նաեւ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը, վերջինս օրեր առաջ հայտարարել էր, որ այդ հանդիպմանը թուրքական պատվիրակությունն ուղիներ է փնտրելու Կենտրոնական եւ Արեւելյան Ասիայում Թուրքիայի իրավունքների եւ շահերի զարգացման համար։ Դրանով Թուրքիայի ղեկավարը հերթական անգամ բաց տեքստով ասել է, որ ցանկացած հարթակ, նախաձեռնություն հետաքրքիր են այնքանով, որքանով կարող են ծառայել այդ երկրի շահերին։ Սամարղանդի գագաթնաժողովում սպասվում է, որ ՇՀԿ-ի երկխոսության գործընկերոջ կարգավիճակ տալու մասին հուշագրեր կստորագրվեն Եգիպտոսի, Քաթարի եւ Սաուդյան Արաբիայի հետ։
Հասկանալու համար, թե ինչպիսի ներուժ ունի Շանհայի համագործակցության կազմակերպությունը, բավարար է նշել, որ անդամ երկրների ընդհանուր բնակչությունը կազմում է ավելի քան 3,3 միլիարդ մարդ, իսկ ՀՆԱ-ն 2020 թ. համար կազմել է 44 տրլն դոլար։ Այդպիսով՝ կազմակերպությունն ազդեցիկ կշիռ ունի համաշխարհային տնտեսության, այդ թվում՝ համաշխարհային սպառողական շուկայի ձեւավորման եւ զարգացման հարցում։ Ծանրակշիռ է նաեւ կազմակերպության անդամ երկրների ու դիտորդների համաշխարհային էներգետիկ շուկայում ունեցած կշիռը. նավթի ընդհանուր պաշարները կազմում են 345 միլիարդ բարել կամ աշխարհում եղածի ավելի քան 22 տոկոսը, իսկ բնական գազը՝ գրեթե 90 տրլն խորանարդ մետր կամ համաշխարհային պաշարների մոտ 35 տոկոսը։ Ուրանի պաշարներով աշխարհի առաջին տասնյակում են Ղազախստանը, Ռուսաստանը եւ Ուզբեկստանը։ Զգալի է ՇՀԿ երկրների ներդրումը համաշխարհային պարենային անվտանգության գործում։ Չինաստանը, Հնդկաստանը եւ Ռուսաստանը աշխարհում ցորենի խոշորագույն արտադրողներն են։ Չնայած այդ ամենին, անդամ երկրների միջեւ առկա են նաեւ հակասություններ եւ տարակարծություններ, որոնք ի վերջո կարող են որոշիչ դառնալ՝ խոչընդոտելով տարածաշրջանային կազմակերպության իրական գործոն դառնալու հարցում։ Դրանք առավել կսրվեն կազմակերպության ընդլայնման պարագայում։
