Համլետ Առաքելյան. «Մեր ապագան ջրածնային էներգետիկան է»

Սկիզբը՝ նախորդիվ

-Համլետ Գուրգենի, պատմեք, խնդրում եմ, Ձեր գյուտերի մասին: Այս ջրածնային ուղղությունից բացի, քանի՞սն ունեք: Ո՞ր ոլորտներում:        

-Գիտեք, ես շինարար մարդ եմ, ՌԴ վաստակավոր շինարար: Խորհրդային տարիներին Արդյունաբերական շինարարության նախարարության լավագույն ռացիոնալիզատորն էի: Միշտ ջանացել եմ ինչ-որ բան բարելավել արտադրական գործընթացում, նոր լուծումներ եմ փնտրել: Երբեմն ստացվում էր: Եվ երեւի վատ չէր ստացվում: Իմ նվաճումներն ու մշակումները ցուցադրվել են ԺՏՆՑ-ում, նվաճել եմ մեկ ոսկե, երկու արծաթե, մեկ բրոնզե մեդալ: Մեծ մասամբ դրա շնորհիվ էլ ինձ ժամանակին վստահեցին նախարարության գլխավոր վարչության առաջավոր տեխնոլոգիաների ներդրման բաժնի վարիչի պաշտոնը: Ըստ իս, նոր տեխնոլոգիաների ներդնումը հսկայական դեր է խաղացել շինարարական համալիրի զարգացման գործում: Հատկապես՝ 1990-ականներին, շինարարական ոլորտում մարդկային ռեսուրսների այն ժամանակվա դեֆիցիտի պայմաններում: Ընդհանուր առմամբ, շինարարական ոլորտում մի քանի տասնյակ տարբեր մշակումներ ունեմ, որոնք առայսօր կիրառվում են: Ի դեպ, ինձ վիճակվեց գյուտերս կիրառել նաեւ Հայաստանում: Ավերիչ երկրաշարժից հետո՝ 1989 թ. հունվարի 4-ին ԽՍՀՄ «Հարավշիննախն» ինձ Լենինական գործուղեց՝ քաղաքը վերականգնելու, ավերումների հետեւանքները վերացնելու նպատակով: Այնտեղ կիրառեցի շինարարական սարքերին առնչվող գյուտերիցս մի քանիսը: Դրանցից մեկը, որ հենց վերջերս էի մշակել՝ առաստաղային բետոնապատումը: Այդ տեխնոլոգիան կիրառվեց Լենինականի համար 11 միջնակարգ դպրոցում, որտեղ զբաղվում էինք վերածածկերի ուժեղացմամբ: Քաղաքի միկրոշրջաններում միաձույլ շինարարություն իրականացնելիս նույնպես իմ տեխնոլոգիաներն էին կիրառվում: Մոսկվայի Մեծ թատրոնի նախասրահի կամարը, 20 սմ հաստությամբ եւ սյունամեջի 19 մ երկարությամբ, նույն եղանակով էր կառուցվում, այսինքն՝ առաստաղային բետոնապատմամբ: Այդ տեխնոլոգիաները բետոնապատման ժամանակ թույլ են տալիս հասնել մինչեւ 40 տոկոս ամրության: 

Այս եղանակի մասին կցանկանայինք առանձին խոսել: Բոլորս գիտենք, թե ամենուր բետոնի աշխատանքներն ինչպես են տարվում: Հավաքվում է կաղապարամած, տեղադրվում է արմատուրա, բետոնալուծույթ է լցվում եւ ալեկազմիչով բետոնը պնդացվում է: Կա ուղղահայաց բետոնապատում՝ հիմքեր, սյուներ, շրջանակներ: Կա հորիզոնական բետոնապատում՝ հատակներ, վերածածկեր: Կա թեք բետոնապատում: Բայց առաստաղայի՞ն, այսինքն՝ բացասական նշանակության անկյունով ներքեւից վերե՞ւ: Այստեղ բետոնն արդեն ոչ դե կցվում է, այլ «կրակելով արձակվում»: Ի դեպ, իր տան տանիքը Առաքելյանը հենց այդպիսի եղանակով է կառուցել: Դա ներքեւից մեկ երրորդով հատած գունդ է: Ընդհանրապես, Առաքելյանների տան տանիքը մի ֆանտաստիկ, աներեւակայելի գլուխգործոց է:

-Հիմա, խնդրում եմ, պատմեք, թե որտեղ եք ծնվել, որտեղ ուսանել, երբ սկսել աշխատանքային գործունեությունը: 

-Ծնվել էմ Հայաստանում՝ Գորիսի շրջանի Խոզնավար գյուղում, 1947 թ.: Երկու տարեկան էի, երբ տեղափոխվեցինք Քաջարան: Այնտեղ էի ապրում, դպրոցում էի սովորում: Բայց երբ 7-րդ դասարանում էի, ընդունվեցի երեկոյան տեխնիկում. դժվար էինք ապրում, վեց զավակ էինք, ծնողներս շատ էին չարչարվում: Տեխնիկումում խառատի գործ էի սովորում, երբ ավարտեցի, արդեն հինգերորդ կարգի խառատ էի: Զուգահեռաբար աշխատում էի «Քաջարանշին» կոմբինատում: Հպարտությամբ կարող եմ ասել, որ մինչ օրս, եթե իմ սարքերում կան խառատի աշխատանք պահանջող մասեր, դրանք ինքս եմ ճախարակում: Տեխնիկումն ավարտելուց հետո գնացի բանակ: Ծառայում էի ռազմաշինարարական ստորաբաժանումներում, «Հատուկշինում»: Մոսկվայում մասնակցել եմ պաշտպանության նշանակության օբյեկտների շինարարությանը: Զորացրվելուց հետո մեկնեցի Ստավրոպոլ, ընդունվեցի տեղի Պոլիտեխնիկը՝ երեկոյան ուսուցման, ցերեկն աշխատում էի «Ստավրոպոլարդշինի» շինարդյունաբերության բաժնում՝ ինժեներ: Որպես մասնագետ Ստավրոպոլի երկրամասի գործարանները համալրում էի նոր սարքավորումներով:

Ինստիտուտն ավարտելուց հետո  ընդունվեցի Մոսկվայի ճարտարագիտաշինարարական ինստիտուի (ՄՃՇԻ) ասպիրանտուրա: Բայց գլխավոր վարչության պետ Իգնատ Մատյուշչենկոն (այդ հինարկի, հիշեցնեմ, առաջավոր տեխնոլոգիաների ներդրման բաժնի պետն էի) ինձ ասաց. «Եթե ուզում ես գիտությանբ զբաղվել, էլ ինչու ես հեռանում: Այստեղ էլ է հնարավոր»: Անմիջապես զանգահարում է տեղակալներին ու ասում. «Մեր Համլետը ցանկանում է գիտությամբ զբաղվել: Նրան փոխանցեք առաջավոր տեխնոլոգիաների եւ շինարարության նոր եղանակների ներդրման բաժին: Եվ նրա համար ստեղծեք փորձարարական գործարան»: Արդյունքում՝ 27 տարեկան հասակում դարձա մեծ եւ հեռանկարային կառույցի ղեկավար: Ակտիվ աշխատանք ծավալեցինք, իմ ենթակայության տակ 60 հրահանգիչ էր աշխատում: Երկրամասում բոլոր ձեռնարկությունների կառուցումը լրջորեն վերահսկում էինք, աշխատակազմին էինք ուսուցանում, նոր տեխնոլոգիաներ ներդնում:

-Ուրեմն չե՞ք զղջացել, որ ՄՃՇԻ չգնացիք:

-Ոչ: Ի՞նչ կորցրեցի որ: Ընդհակառակը, շատ բան ձեռք բերեցի գիտելիքների, պրակտիկայի, զարգացման առումով: Իսկ թեկնածուական թեզ պաշտպանեցի 1995-ին, շինարարությանը տեխնիկական աջակցության կազմակերպման կենտրոնական ԳՀԻ-ում: Գիտական ղեկավարս ակադեմիկոս Պավել Օլեյնիկն էր: Հետագայում, 2004 թ., նրա ղեկավարությամբ նաեւ դոկտորական թեզ պաշտպանեցի:

-Ձեր ընտանիքի մասին ի՞նչ կասեք: 

-Ստավրոպոլում, պոլիկլինիկայում, ծանոթացա մեր թաղային թերապեւտ Լյուդմիլա Սարգսյանի հետ: Սկսեցինք հանդիպել, հետո ամուսնացանք: Երու որդի ունեցանք՝ Արթուր, Հրանտ: Նրանք ավարտել են Ստավրոպոլի պոլիտեխնիկ ինստիտուտը, այժմ երկուսն էլ՝ շինարարական ոլորտի բարձրակարգ մասնագետներ դարձած, ինձ են օգնում: Մեր ընկերության շինարարական համալիրն ամբողջությամբ որդիներիս եմ փոխանցել, ինքս կենտրոնացել եմ գիտական հարցերի վրա: Մշտական կապի մեջ ենք: Թոռս՝ Արտեմը, շատ խոստումնալից երիտասարդ է: Ի դեպ, 2018 թ. Ռուսաստանում դպրոցի ընդամենը 200 շրջանավարտ կար, ովքեր ավարտական քննությունների արդյունքով 100 միավոր էին վաստակել: Եվ Արտեմը նրանց թվում էր: Հիմա սովորում է Լոմոնոսովի անվան ՄՊՀ-ում:

-Ազատ ժամանակ ինչո՞վ եք սիրում զբաղվել, ի՞նչ նախասիրություններ ունեք: 

-Գիտե՞ք, ազատ ժամանակ գործնականում չունեմ էլ: Անընդհատ գործի մեջ եմ, մտքերս աշխատանքի շուրջ են պտտվում: Այ, նույնիսկ դեկտեմբերի 31-ին մինչեւ ուշ երեկո թիմով հիմնարկում էինք, եւ արդեն հունվարի 1-ին նորից գործի գնացինք: Որովհետեւ պետք էր: Թիմակինցերի հետ հաճախ հավաքվում ենք շաբաթ-կիրակի օրերին, տեխնոլոգիայի աշխարհի նորություններն ենք քննարկում, ընթացիկ հարցերից զրուցում:  

-Հրանտ Գուրգենի, եթե Հայաստանի հետ կապերին անդրադառնանք, առայսօր համագործակցելու որեւէ առաջարկ ստացե՞լ եք: 

-Մոտ հինգ տարի առաջ Դոնի Ռոստովում Հայաստանի հյուպատոսը Արարատ Գոմցյանն էր: Ես հաճախ գնում էի Ռոստով մեր գործարար հարցերով: Մի օր խնդրեցի, որ ինձ ընդունի: Հանդիպեցինք, զրուցեցինք: Նա էլ ասում է. «Հայաստան չե՞ք ուզում գնալ»: Ինչո՞ւ չեմ ուզում, ասացի: Պարոն Գոմցյանը օգնեց կարգավորել կազմակերպչական հարցերը, եւ Երեւան մեկնեցի: Հանդիպեցի Վիգեն Սարգսյանին, ով այն տարիներին ՀՀ նախագահի գործերի կառավարիչն էր: Ամեն ինչ նրան պատմեցի: Հաջորդ օրն ինձ հանդիպեցրեց ԳԱԱ նախագահ, ակադեմիկոս Ռադիկ Մարտիրոսյանի եւ Քիմիական ֆիզիկայի ինստիտուտի տնօրեն Լեւոն Թավաթյանի հետ: Նորից հանգամանալից զրուցեցինք, նրանց ամեն ինչ պատմեցի: Առաջարկեցի. «Եկեք այս գիտական բաղադրիչը ամբողջությամբ Հայաստան տեղափոխենք, որ դուք էլ այս հարցերով զբաղվեք»: Համաձայնեցին: Վերադարձա Ստավրոպոլ: Իսկ մի քանի ամիս հետո Մարտիրոսյանն է ինձ զանգահարում եւ ասում, որ իրենք այդպիսի գիտնականներ, մասնագետներ չունեն: Եվ ինձ առաջարկում է դիմել Չերնոգոլովկա՝ Ավագյանին: Իսկ ես այդ հաստատությունը լավ գիտեմ, նրանք, ճիշտ է, զբաղվում են ջրածնային տեխնոլոգիայով, բայց միայն ավանդական տեխնոլոգիայով: Իսկ ավանդական տեխնոլոգիայով զբաղվողներին անհնար է տարհամոզել, որ այլ ուղիներ էլ են հնարավոր:  Դրանով էլ մեր գիտագործնական շփումը Հայաստանի ղեկավարության հետ ավարտվեց: Առայսօր առաջխաղացում չկա:  

-Գուցե նոր մշակումնե՞ր կան, որոնք Դուք կարողանայիք առաջարկել:  

-Վերջին ժամանակներս ջերմաէներգետիկայում լուրջ ուշադրություն ենք հատկացնում քիմիական եւ մետալուրգիական թափոնների օգտահանմանը: Դա իրականացնում ենք մեր տեխնոլոգիայով ստացվող ջրածնով: Մետաղների օքսիդները ջրածնով վերականգնելու արդյունքում դրանք, կարելի է ասել, վերականգնվում են, գուցե, ոչ 100 տոկոսով, սակայն՝ զգալիորեն: Իսկ Հայաստանում Քաջարանի, Մեղրու, Կապանի եւ մյուս կոմբինատներում այդ օքսիդների հսկայական թափոնակույտեր են կուտակվել: Եթե դրանք մեր տեխնոլոգիայով մշակվեն, ապա օքսիդները կվերականգնվեն, եւ արդեն սարը պայթեցնելու, լեռնահանքային աշխատանքներ իրականացնելու անհրաժեշտություն չի լինի՝ առնվազն առաջիկա մի քանի տարվա ընթացքում: Այդ թափոնները պարունակում են մինչեւ 80 տոկոս օգտակար սուբստանցիա՝ ե՛ւ մետաղական վոլֆրամ, ե՛ւ մոլիբդեն, ե՛ւ նիկել, ե՛ւ պղինձ… Գրեթե Մենդելեեւի աղյուսակն ամբողջությամբ: Եվ այդ ամենը կարելի է օգտագործել: Հատուկ ուշադրություն ենք նաեւ հատկացնում քիմիական թափոններին, հատկապես ազոտային արդյունաբերության թափոններին՝ ֆոսֆոգիպսին: Այդ թափոնն էլ հսկայական կույտերով անտերության է մատնված, սակայն մենք ոչինչ չենք անում: Ինչո՞ւ: Որովհետեւ այն 30-40 տոկոս հեղուկ է պարունակում: Եվ ավանդական տեխնոլոգիայով, մինչեւ 1200-1300 սստիճան C թրծումով այդ հեղուկը հեռացնել չի ստացվում: Ինչո՞ւ: Որովհետեւ գրանուլան դրսից է թրծվում, իսկ խոնավությունը մնում է ներսում: Ես շատերին եմ ապացուցել, որ եթե ֆոսֆոգիպսը մեր տեխնոլոգիայով մշակվի, ապա 40 տոկոս հեղուկից կմնա ընդամենը 0,005 տոկոս: Փաստացի անջուր ֆոսֆոգիպս է ստացվում, որից մենք ստանում ենք «100» մակնիշի բարձրակարգ շինարարական գիպս: Նման գիպս աշխարհում չկա, այսօր ամենաամուրը «25-30» մակնիշինն է: Մինչդեռ մենք «100»-ն ենք ստանում: Անշուշտ, բաց ենք համագործակցության համար: Բայց մեր բաց լինելը հարցի մի կողմն է միայն: Դրա հետ մեկտեղ, ընդունող կողմը պետք է դրսեւորի բարի կամք եւ լուրջ շահագրգռվածություն: Այդ դեպքում գուցե հնարավոր լինի գործնականորեն առաջ շարժվել այն հեռանկարային ուղղություններով, որոնց մասին պատմեցի: Սակայն Հայաստանից առաջարկներ դեռ չենք ստանում:  

-Դե, հուսանք, որ այս հրապարակումից հետո դրական տեղաշարժ կարձանագրվի, եւ ձեր տեխնոլոգիաներով կհետաքրքրվեն ավելի լուրջ: Շնորհակալություն զրույցի համար: Նոր հաջողություննե՛ր եմ մաղթում:

-Շնորհակա՛լ եմ: Թերթի ընթերցողներին, Հայաստանի բոլոր բնակիչներին մաղթում եմ քաջառողջություն եւ հոգու խաղաղություն: 

Հարցազրույցը՝ Լեւոն ՀԱՅՐԻՅԱՆԻ

Ստավրոպոլ-Երեւան