Մի հին պատմություն կա, որը գուցե եւ ավելի շատ հումոր է, այդուհանդերձ…Գյուղերից մեկում մարդ է մահացած լինում, եւ, ավանդույթի համաձայն, որոշում են երաժիշտների հրավիրել՝ նվագելու եւ նաեւ երգելու (ժամանակին այդպես ընդունված էր): Սակայն այսպես ասած՝ «թաղման» երաժիշտները զբաղված են լինում, հանգուցյալի հարազատները ստիպված փորձում են հրավիրել հարսանեկան երաժիշտների: Վերջիններս նախ հրաժարվում են՝ պատճառաբանելով, թե իրենց երգացանկը քեֆ-ուրախությունների է, ապա, տեղի տալով թախանձագին հորդորներին, համաձայնում են: Եվ ահա, նստած հանգուցյալի դագաղի մոտ, մտածում են, թե ինչ պետք է երգեն ու որոշում են իրենց հարսանեկան երգերից մեկը վերափոխել թաղման երգի, սակայն՝ նույն երաժշտությամբ: «Այսօրվա ուրախության / Պատճառն են հարսն ու փեսան» բառերի փոխարեն նույն ուրախ տակտով երգը նրանք հնչեցնում են «այսօրվա մեր տխրության / Պատճառն է Սերոբ ձյաձյան (հանգուցյալը)» բառերով: Թաղման մասնակիցներից ոմանք անկախ իրենցից սկսում են ծափ տալ… Կարեւոր չէ, թե ինչ է լինում հետո, բայց երաժիշտները մտածում են, թե ընդամենը բառերը փոխելով կարող են սգո պատրանք ստեղծել…
Ինչպես ասում են՝ առակս զի՞նչ ցուցանէ: Դուդուկը մեր ազգային խորհրդանիշներից մեկն է: Բայց այն նաեւ մեր անդադրում հուշարարն է: Նույնիսկ հարսանիքներին մենք ինչ-որ մի պահի անպայման որոշում ենք, որ պետք է դուդուկի ուղեկցությամբ մի տխուր երգ լսել հայրենիքի, ծնողի, սիրո մասին: Ու դուդուկը մեզ տանում է ինչ-որ մի այլ տեղ՝ հիշեցնելով կորստի, ցավի, մեկ խոսքով ասած՝ հոգսի մասին: Բայց հաջորդ իսկ պահին՝ հաջորդ երգի, պարի, կենացի ժամանակ եւ արդեն հարսանիքից դուրս մենք ինքնակամ հայտնվում ենք անհոգության պատրանքի մեջ: Ավելի լավ դա մի քանի տասնամյակ առաջ Հովհաննես Շիրազն էր արտահայտել իր «Հին մանկություն» բանաստեղծության մեջ՝
«…Աշխարհն, ասես, սարի հետեւ վերջանում…
Իջնող արեւն իրեն հետ էր մեզ տանում…
Չգիտեինք՝ աշխարհն ի՞նչ էր, մարդն ի՞նչ էր,
Մենք՝ դարդի մեջ, չգիտեինք՝ դարդն ինչ էր…»…
Իհարկե, դրանք բոլորովին այլ ժամանակներ էին, Շիրազն էլ խոսում էր իր մանկությունից, երբ` «Մեկից մի սոխ, մեկից մի հաց գողանում/ Գնում էինք Արփաչայը լողանում»։ Բայց զարմանալին այն է, որ մենք այսօր խնդիրներին առավելապես նայում ենք կարծես թե մանկական անհոգությամբ, Ախուրյան գետն էլ (Արփաչայն Ախուրյան գետի թուրքերեն անվանումն է) կարծես թե չի բաժանում հայկական Գյումրին հայոց Անի մայրաքաղաքից: Բայց խոսքը չի վերաբերում հենց այս սահմանագծին, այլ անհոգության սահմանին, որի երկայնքով շարունակում ենք քայլել պատրանքների մեջ:
Անհոգության պատրանքը նշանակում է ոչ թե չտեսնելու տալ առկա խնդիրները, այլ չտեսնել դրանք, ոչ թե չնկատելու տալ, այլ՝ չնկատել: Դա մոտավորապես նույնն է, թե չնկատել քո առջեւ եղած փոսը, ընկնել դրա մեջ ու հետո էլ փորձել «խիզախորեն» հայտարարել, թե ես գիտեի, որ փոս է, բայց չնկատելու տվեցի: Իրականում սա ոչ թե խիզախություն է, այլ՝ պարզապես անհոգության պատրանքն անշնորհք ձեւով քողարկելու միջոց:
Պետք է կարողանալ տեսնել ու նկատել այն, ինչ կա, որովհետեւ հակառակը՝ չնկատելն ու անհոգության պատրանքի մեջ ապրելը վտանգավոր են: Այդպես անհոգաբար ու շարունակաբար փոսերը չնկատելը մի օր էլ անհոգաբար կհասցնի այն փոսին, որից նույնիսկ փրկության պատրանքը չի փրկի:
Գագիկ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ
